Category: Պատմություն 9

Հաշվետվոթյուն

Սեմտեմբեր

Հայոց ցեղասպանության քաղաքականության սկիզբը Օսմանյան կայսրությունում

Հայաստանը Ռուսական և Օսմանյան կայսրությունների տիրապետության տակ XX դ. սկզբին

Հայաստանը Ռուսական և Օսմանյան կայսրությունների տիրապետության տակ XX դ. սկզբին

Հայաստանը Ռուսական և Օսմանյան կայսրությունների տիրապետության տակ XX դ. սկզբին

Հոկտեմբեր

Առաջին համաշխարհային պատերազմը (1914–1918 թթ.)

ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ԱՆԿԱԽՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՄԱՆ ՃԱՆԱՊԱՐՀԻՆ: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱՌԱՋԻՆՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆԸ

Նոյեմներ

Հայաստանը 1917 թ. արմատական փոփոխությունների փուլում

էսսե Նռնենիներ-սփյուրքահայթյուն

Հայկական հարցը Փարիզի խաղաղության խորհրդաժողովում 

ԷՍՍԵ Խենթը և Արամ Մանուկյանը

Դեկտեմբեր

Հայաստանը Խորհրդային Ռուսաստանի և Մուստաֆա Քեմալի կառավարությունների թիրախում. ՀՀ անկումը

ԷՍՍԵ
ԽՈՐՀՐԴԱՅԻՆ ՀԱՅԱՍՏԱԸ 1920-1991 ԹԹ.

Էսսե։ Թեմա՝ «Խենթը-անգրագիտության վերացում»։

1. Պանիսլամիզմ, պանթյուրքիզմ

• Պանիսլամիզմ – գաղափարախոսություն, որի նպատակն է բոլոր մահմեդական ժողովուրդների միավորումը մեկ քաղաքական և կրոնական միասնականության մեջ։
• Պանթյուրքիզմ – գաղափարախոսություն, որը ձգտում էր միավորել բոլոր թյուրքախոս ժողովուրդներին մեկ պետության կամ դաշինքի մեջ՝ հիմնականում Թուրքիայի առաջնորդությամբ։

---

2. Համիդյան ծրագիր և համիդյան ջարդեր

• Համիդյան ծրագիր – սուլթան Աբդուլ Համիդ II-ի քաղաքականությունը՝ ուղղված հայ բնակչության ճնշմանն ու թուլացմանը։
• Համիդյան ջարդեր (1894–1896) – զանգվածային կոտորածներ Օսմանյան կայսրությունում։
• Հետևանքներ – մարդկային մեծ կորուստներ, տեղահանություններ, տնտեսական և մշակութային ավերածություններ։
• Միջազգային արձագանք – եվրոպական պետությունների դատապարտում, բայց առանց գործնական միջամտության։

---

3. Հայաստանը Ռուսական և Օսմանյան կայսրությունների կազմում

• Ռուսական կայսրություն – հայերը ունեին ավելի ապահով կյանք, դպրոցներ, մշակութային զարգացում։
• Օսմանյան կայսրություն – ազգային ճնշում, իրավազրկում, բռնություններ։
• Եզրակացություն – պայմանները ռուսական տիրապետության տակ համեմատաբար բարենպաստ էին։

---

4. Հայկական հարց

• Հայկական հարց – Օսմանյան կայսրությունում հայերի իրավունքների, անվտանգության և ինքնակառավարման խնդիրը։
• Վերաբացումը (1912–1914) – կապված էր Բալկանյան պատերազմների և եվրոպական պետությունների միջամտության փորձերի հետ։

---

5. Առաջին համաշխարհային պատերազմը և Հայոց ցեղասպանությունը

• Պատերազմի տարիներին Օսմանյան իշխանությունները իրականացրին հայ ժողովրդի զանգվածային բնաջնջում։
• Հետևանքներ – մարդկային մեծ կորուստներ, հայրենիքի կորուստ, սփյուռքի ձևավորում։
• Դատապարտում – ցեղասպանությունը ճանաչվել և դատապարտվել է բազմաթիվ պետությունների ու միջազգային կառույցների կողմից։

---

6. Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագիր (1918)

• Կնքվել է Խորհրդային Ռուսաստանի և Կենտրոնական պետությունների միջև։
• Ռուսաստանը հրաժարվեց Արևմտյան Հայաստանի մի մասից՝ հօգուտ Օսմանյան կայսրության։

---

7. Բաթումիի խորհրդաժողովը (1918)

• Բանակցություններ Հայաստանի, Վրաստանի, Ադրբեջանի և Օսմանյան կայսրության միջև։
• Հայաստանը ստիպված էր ընդունել ծանր պայմաններ։

---

8. Մայիսյան հերոսամարտեր, ՀՀ հռչակում, Բաթումի պայմանագիր

• Մայիսյան հերոսամարտեր – Սարդարապատ, Բաշ Ապարան, Ղարաքիլիսա։
• 1918 թ. մայիսի 28 – հռչակվեց Հայաստանի Հանրապետությունը։
• Բաթումի պայմանագիր – ծանր, բայց պետականության պահպանման համար անհրաժեշտ։

---

9. Հայկական հարցը Փարիզի խաղաղության խորհրդաժողովում

• Հայաստանը ներկայացրեց իր պահանջները։
• Քննարկվեց անկախ և միավորված Հայաստանի ստեղծման հարցը, սակայն լիարժեք չիրագործվեց։

---

10. Հայաստանը Խորհրդային Ռուսաստանի և Քեմալական Թուրքիայի թիրախում

• Երկկողմ ճնշում Հայաստանի վրա։
• 1920 թ. – Հայաստանի Հանրապետության անկումը և խորհրդայնացումը։

---

11. Հայաստանի հարաբերությունները հարևանների հետ (19-րդ դարի վերջ – 20-րդ դարի սկիզբ)

• Օսմանյան կայսրություն – թշնամական։
• Պարսկաստան – սահմանափակ ազդեցություն։
• Վրաստան, Ադրբեջան – տարածքային վեճեր։
• Ռուսաստան – սկզբում պաշտպանիչ, ապա՝ վերահսկող։

Խենթը՝ անգրագիտության վերացում

Հասարակության զարգացման ճանապարհին ամենամեծ խոչընդոտներից մեկը անգրագիտությունն է։ Անգրագետ մարդը հաճախ զրկված է ինքնարտահայտվելու, իր իրավունքները պաշտպանելու և հասարակական կյանքին լիարժեք մասնակցելու հնարավորությունից։ Այդ պատճառով պատմության ընթացքում միշտ եղել են մարդիկ, ովքեր համարձակվել են պայքարել անգրագիտության դեմ՝ երբեմն ընկալվելով որպես «խենթ»։

«Խենթը» այս թեմայում խորհրդանշում է այն մարդուն, ով չի հարմարվում հասարակության անտարբերությանը։ Նա հավատում է, որ կրթությունը կարող է փոխել մարդու ճակատագիրը և ամբողջ հասարակությունը։ Թեև շատերը նրան չեն հասկանում կամ ծաղրում են, նա շարունակում է իր գործը՝ սովորեցնել, լուսավորել, բացել մարդկանց աչքերը գիտելիքի ուժի նկատմամբ։

Կրթությունը ոչ միայն գիտելիք է փոխանցում, այլև ձևավորում է մտածողություն, պատասխանատվություն և արժանապատվություն։ Անգրագիտության վերացումը նպաստում է սոցիալական հավասարությանը, տնտեսական առաջընթացին և ազգային զարգացմանը։ Այդ ճանապարհին «խենթերը» իրականում առաջամարտիկներ են, ովքեր իրենց նվիրվածությամբ կերտում են ապագան։

Եզրափակելով՝ կարելի է ասել, որ անգրագիտության դեմ պայքարող «խենթը» հասարակության ամենախելացի ու կարևոր մարդկանցից մեկն է։ Նրա շնորհիվ կրթությունը դառնում է ոչ թե արտոնություն, այլ իրավունք, իսկ հասարակությունը՝ ավելի լուսավոր և ուժեղ։

Խաչվող հասկացություն՝ զարգացում

Ինչո՞ւ էր կարևոր կրթության զարգացումը։
Կրթության զարգացումը կարևոր էր, քանի որ այն ձևավորում է գիտելիք ունեցող, մտածող և պատասխանատու մարդ։ Կրթված հասարակությունը կարողանում է պահպանել իր մշակույթը, զարգացնել գիտությունը, տնտեսությունը և պետական համակարգը։ Առանց կրթության անհնար է կայուն առաջընթացը։

Կրթության դերը տարբեր ժամանակաշրջաններում։
Հին ժամանակներում կրթությունը հիմնականում վերապահված էր ընտրյալներին և ծառայում էր կրոնական ու վարչական նպատակների։ Միջնադարում կրթությունը նպաստում էր հավատքի ու ավանդույթների պահպանմանը։ Նոր ժամանակներում այն դարձավ հասարակական զարգացման հիմնական գործոն՝ նպաստելով ժողովրդավարությանը, գիտական առաջընթացին և ազգային ինքնագիտակցությանը։ Ժամանակակից աշխարհում կրթությունը կապվում է նորարարության, տեխնոլոգիաների և մրցունակության հետ։

Ակսել Բակունց «Սպիտակ ձին»

Ցոլակը կուշտ խմելուց հետո փորձեց գլուխը վեր հանել, բայց չկարողացավ։ Եվ մռութը հնազանդ ու մունջ նորից կախեց գետի կապույտ ջրերի վրա։

Սիմոնն անսովոր արագությամբ ձիու համետը հանեց։ ․․․․․Արևի տակ փայլփլեց ձիու ողորկ և գեր մեջքը։ Ապա նույն արագությամբ կռացավ և գետնից վերցրեց մի չեչաքար։ Երբ առաջին անգամ նա չեչաքարը Ցոլակի մեջքին քսեց, ձին հովություն զգաց, խաղացին նյարդերը և հաճելի գրգռից մեջքի մաշկը դողդողաց։ Ապա հանկարծ ձին մեջքին զգաց ծակծկոց։ Ձին փորձեց հեռանալ, բայց չկարողացավ, որովհետև ոտքերն իրար պինդ կապված էին։ Նորից փորձեց գլուխը վեր հանել, դարձյալ չկարողացավ։ Իսկ ցավը հետզհետե սաստկանում էր, որովհետև Սիմոնը հուսահատ կատաղությամբ չեչաքարը քսում էր նրա մեջքին։ ․․․․ Սիմոնն ամբողջ ծանրությամբ ընկել էր ձիու մեքքի վրա և քարը հա՛ քսում էր։ Արդեն նոր բացված վերքից արյան կաթիլները դուրս էին ցայտում և գլորվում հևացող կողերի վրայով։ Իսկ Սիմոնն ավելի արագ էր քերում, կարծես չեչաքարն ուզում էր թաղել Ցոլակի այնքան գեր ու ողորկ մեջքի մեջ։․․․․․Ցոլակի աչքերի առաջ մթնել էր։ ․․․․Նրա մեջքի աջ կողմը ափսեի չափ վերք էր բացվել և երևում էր կարմիր, տեղ-տեղ փոս ընկած, ճաքճքած միսը։ ․․․․Սիմոնը հանցագործի հապճեպությամբ արյան հետքերը լվաց ձիու կողերից, իր ձեռքերից, տիղմի բարակ շերտով ծածկեց վերքը, ապա շտապ համետեց ձին և դուրս եկավ ճանապարհը։

Ձին հազիվ էր քայլերը փոխում։ Սիմոնն ինչքան էլ կանչում էր, ոտքով փորին խփում, փաղաքշական խոսքեր ասում, ձին չէր արագացնում քայլերը։ Եվ Սիմոնն ու Ցոլակը նույն փողոցներով գնացին դեպի հրապարակը։ Երկուսն էլ գլխիկոր էին։ Մարդն իր դաժան խոհի հետ էր՝ կտանե՞ն այժմ, թե ոչ, ձին հազիվ տնքում էր՝ պղտոր աչքերի առաջ գլխիվայր կախված մի չնաշխարհիկ արոտ…

ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀԱՏՎԱԾ

Հայերի մասնակցությունն Առաջին աշխարհամարտին։ Կովկասյան ճակատը և կամավորական շարժումը։ Հայկական ջոկատների կազմավորումը և գործունեությունը:

Առաջին համաշխարհային պատերազմի առաջին իսկ օրերից սկիզբ առավ կամավորական շարժումը։ Ռուսական կայսրությունում բնակվող շուրջ 2 միլիոն 54 հազար հայերից ռուսական բանակ են զորակոչվում մոտ 200 հազար հոգի։ Իսկ Անտանտի երկրների բանակներում ծառայող հայերի թիվը շուրջ 50 հազարի է հասնում։ Միաժամանակ հայ հասարակական-քաղաքական շրջանները ձեռնամուխ են լինում կամավորական ջոկատների ստեղծմանը։ Կամավորական ջոկատների կազմակերպումը նպատակ ուներ նպաստել ոչ թե ցարիզմի նվաճողական քաղաքականությանը, այլ օգտագործել նրա ռազմական ուժերը Արևմտյան Հայաստանն ազատագրելու համար։ Ռուսաստանի շահերը Մերձավոր Արևելքում և մասնավորապես Արևմտյան Հայաստանում համընկնում էին հայ ժողովրդի ազատագրական ձգտումներին։ Բացի հայերից՝ կամավորական ջոկատներ են կազմվում ասորիներից, հույներից, վրացիներից և կովկասյան այլ ժողովուրդներից։

Կամավորական ջոկատների կազմակերպման աշխատանքներն իր վրա է վերցնում Թիֆլիսում գործող Հայկական ազգային բյուրոն։ Նրա ճնշող մեծամասնությունը Դաշնակցություն կուսակցության անդամներն էին։ Հայ քաղաքական հիմնական ուժերը կամավորական շարժման գլխավոր նպատակ հռչակեցին հայկական ինքնավարության ստեղծումը՝ Ռուսաստանի հովանու ներքո։ Այդ նպատակի իրագործման համար որոշվեց ձևավորել հայկական զորաջոկատներ և ռուսական բանակի կողքին կռվել թուրքերի դեմ։ Արևմտյան Հայաստանը թուրքական լծից ազատագրելու կոչը լայն արձագանք գտավ ոչ միայն կայսրության հայաբնակ շրջաններում, այլև արտասահմանում։ Կամավորներ ժամանեցին շատ երկրներից, նույնիսկ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներից։ Միաժամանակ հայությունը բավականին դրամ հանգանակեց ջոկատների հանդերձավորման համար։ Սկզբնապես 1914 թ. աշնանը կազմակերպվում են կամավորական չորս ջոկատներ։ Հետագայում դրանց թիվն աճեց։ Առաջինի հրամանատարն էր Անդրանիկը, երկրորդինը՝ Դրոն, երրորդինը՝ Համազասպը, չորրորդինը՝ Քեռին։ Հինգերորդ ջոկատի հրամանատարն էր Վարդանը (Սարգիս Մեհրաբյան)։ Ավելի ուշ կազմակերպվում են ևս երեք ջոկատներ։ Վեցերորդ ջոկատի հրամանատարն էր Արշակ Ջանփոլադյանը, ապա՝ Գրիգոր Ավշարյանը, վերջինիս զոհվելուց հետո՝ Հայկ Բժշկյանը (հետագայում՝ խորհրդային ականավոր զորահրամանատար Գայ)։ Ընդհանուր առմամբ՝ կամավորական ջոկատներում ընդգրկված էին շուրջ 10 հազար հոգի:

ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ
ա. Նկարագրի՛ր բոլշևիկների ու քեմալականների մերձեցման գործընթացը: Ինչպե՞ս հասունացավ թուրք-հայկական պատերազմը և ինչպե՞ս ընթացան ռազմական գործողությունները:
Ռուսաստանում իշխանության էին անցել բոլշևիկները, որոնք ուզում էին դուրս մղել Անտանտին և կանխել որևէ երկրի օգտագործումը իրենց դեմ։ Թուրքիայում Մուստաֆա Քեմալի գլխավորությամբ ձևավորվել էր ազգային-ազատագրական շարժում, որն ընդդիմանում էր ինչպես Անտանտին, այնպես էլ Սևրի պայմանագրին, որով նախատեսվում էր նաև անկախ Հայաստան՝ տարածական զգալի մեծությամբ։Այս պայմաններում բոլշևիկական Ռուսաստանը և քեմալական Թուրքիան գտան ընդհանուր հետաքրքրություններ:
բ. Բացատրի՛ր։ Ի՞նչ դիրքորոշում ունեին Անտանտի տերությունները պատերազմի ընթացքում, և արդյոք նրանցից որևէ մեկն աջակցել է Հայաստանին: Ինչու՞ հայկական բանակը պարտություն կրեց և ովքե՞ր են պատասխանատու այդ պարտության համար:
Անտանտի տերությունները 1920 թ․ թուրք–հայկական պատերազմի ընթացքում գործնականում չաջակցեցին Հայաստանին․ նրանք պատերազմից հոգնած էին, զբաղված էին Ռուսական բոլշևիկների շարժման տարածումը կասեցնելու հարցով և չէին պատրաստվում ուժով իրականացնել Սևրի պայմանագիրը։ Հայկական բանակը պարտվեց, որովհետև մաշված, փոքրաթիվ, սոված ու զենքի պակաս ունեցող բանակով չէր կարող դիմակայել քեմալականների լավ կազմակերպված և բոլշևիկներից աջակցություն ստացող զորքերին։
գ. Վերլուծի՛ր։ Ի՞նչ շահեր ու նպատակներ էին միավորում բոլշևիկներին ու քեմալականներին:

Քաղաքի ճանապարհից մինչև հայրենիքի կայացում**

Նախաբան

Գիշերվա խավարի մեջ հնչած գնացքի վերջին շվշվոցը կարծես նոր կյանքի սկիզբ ազդարարեր հերոսների համար։ Երբ նրանք մտան վագոնը և երկար ճանապարհ անցնելով մոտեցան գեղեցիկ, աղմկալի քաղաքին, բացվում էր ոչ միայն մի նոր վայր, այլև մի նոր աշխարհ՝ լի զարգացման, գիտության ու մարդկային առաջընթացի խորհրդանիշներով։ Քնած քաղաքի անդորրը խախտում էին միայն գործարան շտապող բանվորները, որոնք մարմնավորում էին աշխատասիրությունն ու իր երկրի հանդեպ պատասխանատվությունը։

Պարոն Սալմանի և Վարդանի ուղևորությունը քաղաքի փողոցներով դարձավ ոչ միայն տեղանքի ուսումնասիրություն, այլև գաղտնի ուղերձ․ նրանք տեսնում էին մի քաղաք, որտեղ «ամեն քաղաքացի զինվոր է»։ Սա քաղաքացիական միասնության լավագույն դրսևորումն էր՝ հզոր և ազատ հասարակության հիմքը։ Վարդանը հիացած բացականչում էր՝ «Գեղեցիկ քաղաք… հրաշալի՜ քաղաք…», և այդ հիացմունքը հասկանալի էր․ առաջադեմ շինություններ, թատրոններ, համալսարան, ակադեմիա, մամուլի կենտրոն՝ ամենը վկայում էր այն մասին, որ զարգացած քաղաքը ազատ մարդու տունն է։

Բայց հյուրանոցում նրանց դիմավորում էր այլ իրականություն․ Մելիք-Մանսուրն ու Թոմաս էֆենդին վիճում էին ընտրելիք ճանապարհի մասին։ Մեկը պնդում էր նպատակին տանող ուղիղ ճանապարհի կարևորությունը, մյուսը ծաղրում՝ այն «էշի մարտիրոսություն» համարելով։ Այս փոքր դրվագը խորհրդանշում է գաղափարական տարաձայնությունները, որոնք հաճախ էլ ծնվում են ազատ և ինքնանպատակ պայքարի մեջ։ Այս վիճաբանության մեջ ընդգծվում է գլխավոր հարցը․ ո՞ր ճանապարհն է տանում դեպի իրական հաջողություն՝ խելացի ու հաշվարկված քայլե՞րը, թե՞ վտանգի գնով կատարած վճռականությունը։

Այս մտահոդվածային պայքարը շատ է հիշեցնում իրական պատմությունը՝ հատկապես 20-րդ դարի սկզբի Հայաստանը, որտեղ գաղափարական պայքարը միահյուսված էր գոյապայքարի հետ։ Այստեղ է, որ պատմական հարթակում հայտնվում է Արամ Մանուկյանը՝ մարդու տիպարը, որը միավորում էր վճռականությունն ու հեռատեսությունը։ Նա ոչ թե խոսք էր տալիս, այլ գործ՝ Վանի ինքնապաշտպանությունը, Զինվորական մարմնի ստեղծումը, հազարավոր մարդկանց փրկությունը փաստում են նրա խորատես ու կազմակերպչական մեծ տաղանդը։

Երբ 1918 թվականին թուրքական զորքերը մոտեցան Երևանին, հենց Արամ Մանուկյանի վճռականությունն ու կազմակերպված մոտեցումը դարձան Սարդարապատի, Բաշ-Ապարանի և Ղարաքիլիսայի հաղթանակների հիմքը։ Եթե Վարդանը հիանում էր այն քաղաքի կարգուկանոնով, որտեղ «ամեն քաղաքացի զինվոր է», ապա Արամ Մանուկյանը դա վերածեց իրականության՝ հենվելով ժողովրդի միասնական ուժի վրա։ Նրա շնորհիվ հայ ժողովուրդը կանգնեց չկործանվելու եզրին և ստեղծեց սեփական պետությունը։

Այսպիսով, ինչպես Վարդանի բացահայտած քաղաքը ցույց էր տալիս զարգացած հասարակության ներդաշնակությունը, այնպես էլ Արամ Մանուկյանը իր կյանքով ու պայքարով կառուցեց այնպիսի հայրենիք, որտեղ յուրաքանչյուր քաղաքացի պետք է զգար իր պատասխանատվությունը։ Վիճաբանություններից, կասկածներից ու բարդություններից վեր միայն միասնական կամքը կարողացան առաջնորդել հայ ժողովրդին դեպի անկախություն։

Վերջնամաս

Ամփոփելով՝ երկու տեքստերն էլ մեզ հիշեցնում են նույն ճշմարտությունը․ պետություն կառուցելը սկսվում է երազանքից, բայց իրականանում է պարտականության, միասնականության ու անձնվիրության շնորհիվ։ Եվ ինչպես Վարդանի հիացմունքը ցույց էր տալիս կատարյալ քաղաքի գաղափարը, այնպես էլ Արամ Մանուկյանի գործը դարձավ այդ քաղաքի իրական մարմնավորում՝ Հայաստանի Հանրապետության ծնունդը։

ա. Ինչպե՞ս ընթացան Հայկական հարցի քննարկումները Փարիզի խաղաղության վեհաժողովում

1919 թ․ բացված Փարիզի Խաղաղության վեհաժողովում հայկական հարցը քննարկվում էր որպես Օսմանյան կայսրության ոչ թուրք ժողովուրդների ապագայի մաս։
Քննարկումների հիմնական բովանդակությունը հետևյալն էր․

• Հայերը ներկայացրին միավորված Հայաստանի ստեղծման պահանջը, որը պետք է ընդգրկեր Արեւմտյան և Արեւելյան Հայաստանը։
• Հայկական պատվիրակությանը ներկայացնում էին Բոգոս Նուբարը և Ավետիս Ահարոնյանը։
• Մեծ տերությունները սկզբում դրական էին վերաբերվում, սակայն դանդաղում էին որոշման մեջ, քանի որ իրենց շահերը զուգահեռ չէին․
  • Ֆրանսիան և Անգլիան ցանկանում էին արագ լուծել տարածքային ու նավթային հարցերը Մերձավոր Արևելքում։
  • ԱՄՆ-ը ավելի զգուշավոր էր և չէր ցանկանում նոր երկարատև պարտավորություններ ստանձնել։
• Քննարկումները բարդացրեց նաև այն, որ Հայաստանը շատ տկար պետություն էր, ու մեծ տերությունները կասկածում էին, արդյոք այն կկարողանա գոյատևել։

Քննարկումների արդյունքը եղավ, որ հայկական հարցը որոշվեց ներառել օսմանյան կայսրության հետ կնքվելիք Սևրի խաղաղության պայմանագրում։

---

բ. ԱՄՆ-ի դիրքորոշումը Հայաստանի մանդատի հարցում

Վեհաժողովում առաջարկվեց, որ ԱՄՆ-ը ստանձնի Հայաստանի մանդատը՝ դառնալով Հայաստանի հովանավորը և ապահովիչը։

ԱՄՆ-ի դիրքորոշումը եղել է երկակի․

• Նախագահ Վուդրո Վիլսոնը կողմ էր․ նա հավատում էր, որ ԱՄՆ-ը պետք է աջակցի փոքր ժողովուրդներին և պաշտպանի նրանց ինքնորոշման իրավունքը։
• Սակայն ԱՄՆ-ի կոնգրեսը դեմ քվեարկեց մանդատին, որովհետև՝
  • ԱՄՆ-ը չէր ուզում ներգրավվել Մերձավոր Արևելքի ռազմական ու ֆինանսական բեռներին,
  • երկիրը հենց նոր էր դուրս եկել Առաջին աշխարհամարտից և ցանկանում էր կենտրոնանալ ներքին խնդիրների վրա,
  • շատ կոնգրեսականներ չէին ուզում, որ ԱՄՆ-ը դառնա «կոլոնիալ» տերություն։

Արդյունք․ ԱՄՆ-ը մերժեց մանդատը, բայց Վիլսոնը շարունակեց աջակցել Հայաստանին՝ իր սահմանազատման որոշմամբ (Վիլսոնի árbitrajինչը որոշեց Հայաստանի և Թուրքիայի սահմանը)։

---

գ. Հայաստանին վերաբերող դրույթները Սևրի պայմանագրում եւ տարածքային վեճերի կարգավորումը

Հայաստանին վերաբերող գլխավոր դրույթները

1920 թ․ օգոստոսի 10-ին Օսմանյան կայսրության և դաշնակից տերությունների միջև ստորագրված Սևրի պայմանագիրը Հայաստանի համար շատ նպաստավոր էր․

1. Թուրքիան ճանաչում էր Հայաստանի անկախությունը՝ որպես ինքնիշխան պետություն։
2. Թուրքիան պարտավորվում էր հանձնվել Վուդրո Վիլսոնի սահմանազատմանը, որը պիտի որոշեր Հայաստանի–Թուրքիայի սահմանի ճակատագիրը։
3. Հայաստանի տարածքը պետք է զգալիորեն ընդլայնվեր՝ ներառելով Վանի, Բիթլիսի, Էրզրումի և Տրապիզոնի վիլայեթների մեծ մասը։
4. Հայաստանը ստանում էր ծով դուրս գալու հնարավորություն՝ Սև ծովի ափին։
5. Թուրքիան պարտավորվում էր պաշտպանել հայկական բնակչության իրավունքները և վերացնել հայերի նկատմամբ նախորդ տարիների գործած հանցագործությունները։

Տարածքային վեճերի կարգավորումը Վրաստանի և Ադրբեջանի հետ

Սևրի պայմանագիրը նախատեսում էր նաև, որ՝

• Հայաստանի և Վրաստանի,
• ինչպես նաև Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև տարածքային վեճերը

պետք է կարգավորվեին միջազգային հանձնաժողովների միջոցով։
Այսինքն՝ լիներ խաղաղ, իրավական ճանապարհ՝ ոչ ռազմական։

Իրականում, պայմանագիրը երբեք լիովին ուժի մեջ չմտավ, որովհետև Թուրքիայում իշխանության եկան քեմալականները, և տարածաշրջանում սկսվեցին նոր պատերազմներ։

Էսսե՝ Սփյուռքը և նռնենու խորհրդանշական ուժը

Նախաբան։

Հայ ժողովրդի պատմության ամենացավալի էջերից մեկը՝ 1915 թվականի Հայոց ցեղասպանությունը, ոչ միայն միլիոնավոր կյանքեր խլեց, այլև վերափոխեց մեր ազգի տարածական և հոգևոր դեմքը։

Պատմական մաս։

Այդ ողբերգությունից հետո ձևավորվեց հայկական սփյուռքը․ հարյուր հազարավոր հայեր, փրկվելով կոտորածներից, հարկադրված թողեցին իրենց հայրենիքն ու տարածվեցին աշխարհի տարբեր ծայրերը՝ Ֆրանսիա, ԱՄՆ, Ռուսաստան, Լիբանան, Սիրիա և բազմաթիվ այլ երկրներ։ Սակայն ընդհատված կյանքերի տխուր պատմության կողքին սփյուռքի հայերը կարողացան ստեղծել նոր միջավայրեր՝ կառուցելով դպրոցներ, եկեղեցիներ, մշակութային կենտրոններ և կազմակերպություններ, որոնք դարձան ազգային ինքնության պահապաններ։

Սփյուռքը ոչ միայն տեղ գտավ օտար երկրներում, այլև կրեց իր հետ հայկական ոգին։ Աշխարհի տարբեր հատվածներում ստեղծված համայնքները շարունակեցին պահպանել և փոխանցել լեզուն, մշակույթը, ավանդույթները և հավատը։ Այսօր էլ սփյուռքի հայերը մեծ աջակցություն են ցուցաբերում Հայաստանին՝ թե տնտեսական, թե կրթական, թե մշակութային ոլորտներում։ Նրանք դարձել են հայ ժողովրդի առավել կարևոր ուժերից մեկը, որը պահպանում է ազգային միասնությունն ու անքակտելի կապը հայրենիքի հետ։

Գրական մաս։

Այս պատմական իրականությունը հաճախ արտացոլվում է նաև գրականության մեջ, որտեղ խորհրդանշական պատկերները դառնում են ազգի հիշողության կրողներ։ Նման մի խորհրդանիշ է նռնենին, որն առանձնանում է իր խորքային իմաստով։ Պատմվածքում նռնենին հանդես է գալիս որպես հիշողության, հայրենիքի և հայրենասիրության կենդանի խորհրդանիշ։ Այն ոչ միայն մի ծառ է, այլ տուն՝ մանկության, ջերմության և արմատների տուն։ Նռնենու ծաղկունքը մեզ հիշեցնում է, որ անցած ժամանակը չի մահանում, այն շարունակում է ապրել մարդու սրտում՝ ինչպես չորացածից կրկին ծաղկող ծառը։

Նռնենու միջոցով հեղինակը փոխանցում է այն միտքը, որ որքան էլ կյանքը փոխվի, որքան էլ մարդը գտնվի հեռու իր հողից, նրա ներաշխարհում միշտ կա մի անկյուն, որտեղ ապրում են հիշողությունները՝ տան հոտը, երկրի արևը, ծնողների ժպիտը։ Այդ հիշողությունն է, որ ուժ է տալիս պահպանելու ազգային ինքնությունը օտար միջավայրում։ Նռնենին դառնում է կամուրջ անցյալից դեպի ներկա, արմատ, որից սնվում է մարդը, որպեսզի չկորցնի ինքն իրեն։

վերջնամաս

Այսպիսով, սփյուռքը և նռնենու խորհրդանիշը փոխկապակցված են նույն գաղափարի շուրջ՝ մարդը կարող է հեռանալ հայրենիքից, բայց հայրենիքը չի հեռանում մարդուց։ Անկախ ժամանակից ու տարածությունից, ազգային հիշողությունը մնում է անսասան, իսկ սփյուռքի յուրաքանչյուր հայ՝ մեզանից յուրաքանչյուրը, պահում է իր մեջ այդ հիշողության նռնենին, որը շարունակում է ծաղկել՝ հիշեցնելով մեր արմատները և ազգային միասնականության կարևորությունը։

Առաջադրանք 1
> Դասը սովորել պատմել – Հայաստանը 1917 թ. արմատական փոփոխությունների փուլում /էջ 39-43,գրավոր պատասխանել հարցերին էջ 43/ դասագիրք

ՀԻՄՆ ՆԱԿԱՆ ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ
ա. Ներկայացրո՛ւ: Նկարագրի՛ր Փետրվարյան հեղափոխությունը և Հոկտեմբերյան հեղաշրջումը: Ներկայացրու Արևմտահայ և Արևելահայ ազգային խորհուրդների և ազգային զորամասերի ստեղծման գործընթացները:
1917 թ. փետրվարի վերջին Պետրոգրադում տեղի ունեցավ հեղափոխություն, որի պատճառը դարձան պատերազմից եկավ բազմաթիվ դժվարությունները։ Ռոմանովների տոհմը տապալվեց և իշխանությունը անցավ Ժամանակավոր կառավարությանը, որը խոստացավ ժողովրդավարական բարեփոխումներ։ Սակայն երկրում միաժամանակ գործեցին նաև բանվորական և զինվորական խորհուրդներ՝ առաջ բերելով երկիշխանություն։ Նույն տարվա հոկտեմբերի 25-ին (նոյեմբերի 7-ին) բոլշևիկները Վլադիմիր Լենինի գլխավորությամբ իրականացրին զինված հեղաշրջում։ Ժամանակավոր կառավարությունը տապալվեց, և ստեղծվեց նոր իշխանություն՝ Ժողովրդական կոմիսարների խորհուրդը։
բ. Բացատրիր: Ի՞նչ գործոններով էին պայմանավորված հեղափոխական իրադրության առաջացումը և 1917 թ. փետրվարին Ռոմանովների արքայատոհմի տապալումը Ռուսաստանում: Ինչպե՞ս կբնութագրես երկիշխանության առաջացումը: ժամանակավոր կառավարման ի՞նչ համակարգ ստեղծվեց Անդրկովկասում ու Հայաստանում:
Ռուսաստանում հեղափոխական իրադրությունը պայմանավորված էր երկրում բազվաթիվ չլուծված հիմնախնդիրների և հատկապես պատերազմի դժվարությունների վրա։ Արդյունքում մարտի սկզբին Ռուսաստանում իշխող Ռոմանովների արքայատոհմը տապալվեց։ Պետրոգրադի խորհուրդը և Ժամանակավոր կառավարությունը ձևավորում են յուրօրինակ երկիշխանություն: 1917 թ. մարտի 9-ին Ժամանակավոր կառավարությունը երկրամասը կառավարելու նպատակով կուսակցական սկզբունքների համադրությամբ ստեղծում է Անդրկովկասյան հատուկ կոմիտե (ԱՀԿ)։
գ. Վերլուծի՛ր: Ինչո՞ւ էին Այսրկովկասի հիմնական ազգերը պայքարում վարչատարածքային փոփոխությունների համար և ի՞նչ պատկերացումներ ունեին հայերը այդ հարցում:
Հեղափոխություններից հետո, ցարական կարգերի տապալմամբ տարբեր ազգեր ձգտում էին ստեղծել իրենց պետությունները։ Վրացիները, հայերը և ադրբեջանցիները պայքարում էին իրենց տարածքային ամբողջականությունը պահպանելու և անկախության համար։ Հայերը ձգտում էին միավորել Արևելյան և Արևմտյան Հայաստանի տարածքները մեկ ամբողջական վարչատարածքային միավորի մեջ։ Հայերը ձգտում էին ցեղասպանության հետևանքով հայաթափված վայրեր վերադարձնել
փրկված արևմտահայերին։

Առաջադրանք 1

>Դասը սովորել պատմել – Հայաստանը 1917 թ. արմատական փոփոխությունների փուլում /էջ 39-43,գրավոր պատասխանել հարցերին էջ 43/ դասագիրք

Առաջադրանք 2

>Դասը սովորել պատմել – Ռազմաքաղաքական գործընթացները Ռուսաստանի շուրջ և հայոց պետության վերականգնման նախադրյալների հասունացումը (1917 թ. վերջ-1918 թ. մայիսի կեսեր/ /էջ 44-47,գրավոր պատասխանել հարցերին էջ 47/