Month: February 2022

Առաջադրանքներ

• Մգացրած բառերը դուրս գրեք, բացատրեք և դրանցով նախադասություններ կազմեք։
• ճոն-Կաշվից
• գըդակ-մորթե գլխարկ
• մըտին– մտնել
• կուշտը-տունը
• Բար’ աջողում-բարիօր
• գդակ-մորթե գլխարկ
• կացի-կագնի
• մուշտարու-հաճախորդ
• դիվանբաշուն
• Ցըրցամ
• Բնության մեջ ի՞նչ հայտնի երևույթի բացատրությունն է թումանյանն այս բալլադով տալիս։
• Թումանյանը ուզում էր այնս բալլադով բացատրել, թե ինչո՞ւ են կատուն և շունը միշտ վիճում։
• Եթե դու լինեիր շան փոխարեն, ինչպե՞ս կվարվեիր։
• Եթե ես լինեի շան թոխարեն, ես ուղղակի կատվից նոր մորթի կվերցնեի և ուրիշի մոտ կտանեի, որ գդակ կարեր։
• Բալլադի համար փորձիր ինքդ ավարտ մտածել։
• Ես կուզենաի, որ վերջում շունը կատվին համոզեր իրեն գդակ կարեր։
• Մտածիր մի պատմություն, որտեղ դու կբացատրես բնության մեջ հայտնի որևէ երևույթ։ «Բվի երազները»
• Կար մի բու, որը երազներ էր տեսնում մենակ առավորտյան։ Եվ նրա ընկերներ բվերը նրան անվանում էին «Առավոտյան բվիկ» և ծաղրում էին նրան։ Այդ բուն շատ էր նեղվում, որ իրեն ծաղրում էին։ Մի օր այդ բվիկի ընկերոջ տուն գիշերը գողեր մտել։ Քանի որ ուրիշները քնած էին բացի բվիկից, միյայն բուն կարող էր օգնել իր ընկերոջը։ Նա զգույշ մոտեցավ պատուհանին և ուժեղ իր կտուցով խփեց ապակուն, գողը վախեցավ և փախչեց։ Իսկ մյուս օր ընկերը դրա մասին իմացավ, և հետո նրան ոչ ոք չեր ծաղրում, ընդհակառակ, նրան անվանում էին «Հերոս», և գիշերները բվիկը բոլորին պաշտպանում էր։

մասնաքցել ես փտրվար ամսվա մաթեմատիկաի ֆելեշմոբին։

այօ

ֆլեշմոբից իմ ամեն շատ հավնաց խնդիր

1. Կատարելով թվաբանական գործողությունները՝ գրի՛ր դեղին վանդակներում պակասող շրջանների թիվը:

պառտաչանաչ կատարել ես յուրաքանչուր օրվա աշխտաք։

մեծամասաբ կատարել եմ

մասնաքցել ես կոտրակները կենցաղում նաղագծին։

այօ բայց շարունակելունք մառտ ամսին

ունես մաթեմատիկաի բաժին։

այօ

Հրամայական Եղանակ

284. Հրաման արտահայտող նախադասությունները գտի՛ր և դրանց բայերն ընդգծի՛ր:

Կշրջես աշխարհից աշխարհ ու տուն կգաս:
Շրջի՛ր աշխարհից աշխարհ ու տուն արի՛:
Արծվի ճուտ ես պահում, որ մեծանա, արծիվ դառնա:
Արծվի ճուտ պահի՛ր, որ մեծանա, արծիվ դառնա:
Չես քնի, մինչև տատդ հեքիաթ չպատմի:
Մի՛ քնիր, մինչև տատդ հեքիաթ չպատմի:

285. Տրված բայերի հրամայական ձևերը կազմի՛ր:
            Օրինակ՝
գրել – գրի՛ր – գրեցե՛ք, աղալ- աղա՛- աղացե՛ք:

Ա. Սիրել-սիրի՜ր-սիրե՜ք, կանչել-կանչ՜ի-կանաչե՜ք, նկարել-նկար՜ի-նկարե՝ք, լսել-լսի՝-լսե՜ք, նստել-նստի՝ր-նստե՜ք, կանգնել, զանգել-կագն՝ի-կանգնե՝ք, կապել-կապ՝ի-կապե՝ք, փրկել-պրկ՝ի, կապկպել-կապկպ՜ի-կապկպե՝ք, կոտրատել-կտր՝ի-կոտրատեք, կապոտել-կոպտ՝ի-կոպտե՝ք:
Բ. Խաղալ-խաղ՝ա-խաղացե՝ք, սողալ-սող՝ա-սողացե՝ք, կարդալ-կարդ՝ա, գնալ-գն՝ա-գնաց-գն՝ա-գնացեն՝ք, մնալ-մն՝ա-մնացե՝ք, գոռալ-գոռ՝ա-գառացե՝ք:

286. Տրված բայերը հրամայական դարձրո՛ւ և Բ շարքի բայերի հրամայական ձևերով կազմի՛ր նախադասություններ:
Ա․Հեռանալ-հեռացի՛ր
գոհանալ-գոհացի՛ր
վախենալ-վախեցի՛ր
կամենալ-կամեցի՛ր
հասնել-հասի՛ր
թռչել-թռի՛ր
մեռնել-մեռի՛ր
կորչել-կորի՛ր
փախչել-փախի՛ր

Բ. Ուտել-կե՛ր
գալ-արի՛
տալ-տո՛ւր
լինել-եղի՛ր
տեսնել-տե՛ս
ելնել-ելի՛ր

Տատիկիդ բրնձով ապուրը կե՛ր։
Դպրոցից հետո անպայման տուն արի՛։
Իմ վարդագույն գրիչը տո՛ւր։
Ժամը 18:00-ին մեր պայմանավորված տեղը եղի՛ր։
Տե՛ս ինչ գեղեցիկ ծաղիկ է։
Այդ կեղտոտ նստարանից ելի՛ր։
287. Հրամայի՛ր և արգելի՛ր (տե՛ս օրինակը): Կետադրությանն ուշադրություն դարձրո՛ւ:
Օրինակ՝
հավաքել — հավաքեցե՛ք կամ հավաքե՛ք – մի՛ հավաքեք:
Մաքրել — մաքրեցե՛ք — մի՛ մաքրեք:
Գնալ — գնացե՛ք — մի՛ գնաք կամ մի՛ գնացեք:
Հեռանալ — հեռացե՛ք — մի՛ հեռանաք կամ մի՛ հեռացեք:
Վճարել-վճարի՛ր-մի՛ վճարի
հաշվել-հաշվի՛ր-մի՛ հաշվի
հանել-հանի՛-մի՛ հանի
գումարել-գումարի՛ր-մի՛ գումարիր
գողանալ-գողացի՛ր-մի՛ գողացիր
բարձրանալ-բարձրացի՛ր-մի՛ բարձրացիր
խաղալ-խաղա՛-մի խաղա
խոսել-խոսի՛ր-մի՛ խոսիր
փորել-փորի՛ր-մի՛ փորիր
գիտենալ-գիտեցի՛ր-մի՛ գիտեցիր
մոտենալ-մոտեցի՛ր-մի՛ մոտեցիր

261. Կետերի փոխարեն գրի՛ր ժամանակ ցույց տվող հիմա, վաղուց, շուտով (հետո) բառերից մեկը և ընդգծի՛ր այն բառը, որը հուշեց:

            Ծանրություններ բարձրացնելը՝ որպես ուժեղանալու միջոց, առաջ է հայտնի եղել:
            վաղ ծանրամարտի նոր թիմ են հավաքելու:
            ամեն օր տարեկան մոտ ութսուն հազար մարդ զբաղվում է ծանրամարտով:
            այս օր ծանրամարտը մտցվել էր օլիմպիական խաղերի ծրագրի մեջ:
            վաղը ծանրամարտի նոր մրցաշար կանցկացվի:
            Ծանրամարտիկը ամեն օր քրտնաջան պարապում է, որ հաղթի առաջիկա     մրցումներում:

262. Կետերի փոխարեն գրի՛ր ժամանակ ցույց տվող շատ դարեր առաջ, հիմա, վերջերս, գալիք դարում բառերից ու բառակապակցություններից մեկը:

            Աշխարհում կան երկրներ, որոնց բնակիչները (երկու միլիոն մարդ) հիմա խմելու            մաքուր ջրից չեն օգտվում:
            Հիմալայներում առաջ հայտնաբերվել է քարե դարին բնորոշ քարանձավային      մարդկանց զարգացում ունեցող անհայտ մի ցեղ:
            Գիտնականներն ասում են, որ մոատկա օրերս՝ երկրի վրա կլիմայական զգալի            փոփոխություններ են լինելու:
            հիմա աշխարհում մի հետաքրքիր արվեստագետ էր ապրում:

263. Գրի՛ր, թե յուրաքանչյուր նախադասության մեջ գործողությունը ե՞րբ է կատարվում, և ընդգծի՛ր այն բառը, որ հուշեց:

            Օրինակ՝
Պատմություն եմ գրում ձկների մասին: – Հիմա:

            Դելֆինների մասին ամեն ինչ ուզում եմ իմանալ: հիմա
            Նրանց մասին նոր գիրք է հրատարակվելու: մոտ օրերս
            Դելֆինների կանչերը կուսումնասիրեմ ու ամեն ինչ կհասկանամ: վաղը
            Այդ դելֆինը մի տղայի հետ իսկական ընկերություն էր անում: հիմա
            Այդ գիտնականը զբաղվում է ծովային փոքրիկ, բայց մոլեգին մի ձկնիկի՝         «ծովային սատանայի»  ուսումնասիրությամբ: հիմա

264. Պարզի՛ր, թե տրված բառախմբերն ի՞նչ սկզբունքով են կազմված:

            Ա. Շողում է, գտնում եք, վազում եմ, բերում եք, քշում է, կանչում եք, հիշում ենք,   գտնում են:
            Բ. Շողում էր, գտել եք, վազեց, բերեցիր, քշում էի, կանչել եք, հիշեցինք, գտանք:
            Գ. Շողալու է, գտնելու եք, վազեմ, կբերես, քշելու եմ, կկանչեք, պիտի հիշենք,          գտնեն:

265. Նախադասությունը լրացրո՛ւ:

            Բայն ունի երեք ժամանակ՝ …, … և …:

Մաս և ամբողջ

Թվի մաս գտնելը

Եթե քառակուսին բաժանենք 2 հավասար մասի, ապա այդ մասերից յուրաքանչյուրը կլինի քառակուսու  մասը։

-ը կարդում ենք  մեկ  երկրորդ։

   մաս կամ կես։

-ը հասկանանք այսպես՝ ամբողջը բաժանել 2 հավասար մասի և վերցնել 1 մասը։

Եթե քառակուսին բաժանենք  4 հավասար մասի, ապա այդ մասերից յուրաքանչյուրը կլինի քառակուսու  մասը։

-ը կարդացվում է  մեկ չորրորդ։

 մաս կամ մեկ քառորդ մաս։

-ը հասկանանք այսպես՝ ամբողջը բաժանել 4 հավասար  մասերի և  վերցնել 1 մասը։

 ասելով հասկանում ենք  ամբողջը բաժանել 16 հավասար  մասերի  և  վերցնել 1 մասը։

Առաջադրանքներ

1. Պատկերներից յուրաքանչյուրի  վրա  նշված մասն արտահայտիր թվերով։

ա)

1\9

բ)

1\5

գ)

1\6

դ)

3\10

ե)

3\9

Թվի մաս գտնելը

Օրինակ՝ 36-ի   -րդ մասը կլինի՝

36։6=6

• Գտիր թվի նշված մասը։

160-ի   -րդ մասը 60:4×1=60

250-ի   -րդ մասը 250:5×1=50

3000-ի   -րդ մասը

180-ի   -րդ մասը 180:9×1=80

• Հաշվիր։

245 կգ-ի  -րդ մասը 245:5×1=45

24 ժ-ի    -րդ մասը 24:4×1=6

210 դրամի   -րդ մասը 210:7×1=10

• Արտահայտիր նշված միավորներով։

  ժ=  ր  60:6=10

  կմ = մ  200 մ

  օր = ժ 2

  տ = ամիս 3

  ց = կգ 10

  մ =  սմ 2

Սևանա լիճ, բարձրլեռնային քաղցրահամ խոշոր լիճ Հայաստանի Գեղարքունիքի մարզում՝ ծովի մակարդակից մոտ 1900 մետր բարձրության վրա։ Այն երկրագնդի քաղցրահամ ջուր ունեցող 2-րդ բարձրադիր լիճն է Հարավային Ամերիկայի Տիտիկակա լճից հետո։

Լճի երկարությունը 70 կմ է, առավելագույն լայնությունը՝ 55 կմ։ Հայելու մակերեսը կազմում է 1260 կմ², որով ամենախոշորն է Հարավային Կովկասի տարածքում։ Միջին խորությունը 46.8 մ է, ամենախոր վայրը՝ 83 մ (Փոքր Սևան)։ Ջրի ծավալը 32,92 մլրդ մ³ է։ Սևանա լիճը Շորժայի ստորջրյա թմբով բաժանվում է 2 մասի՝ Մեծ Սևանի (37.7 մ միջին խորություն) և Փոքր Սևանի (50.9 մ)։

Սևանա լիճը Հայկական բարձրավանդակի՝ մեծությամբ երրորդ լիճն է՝ Վանա լճից և Ուրմիոյից հետո։ Ի տարբերություն այդ երկուսի՝ բաց լիճ է և ունի քաղցրահամ ջուր։ Լիճ են թափվում 28 մեծ ու փոքր գետակներ որոնցից են՝ Արգիճի, Մասրիկ, Գավառագետ, Կարճաղբյուր, Վարդենիս, Ձկնագետ, սակայն սկիզբ է առնում միայն մեկը՝ Հրազդանը։ Վերջինիս շնորհիվ ջրերի տարեկան արտահոսքը կազմում է 0.7 կմ³։

Լճի ծագումնաբանական վարկածներից մեկի համաձայն՝ այն առաջացել է չորրորդական ժամանակաշրջանում։ Գոյացել է հրաբխային գործունեության հետևանքով՝ միջլեռնային տեկտոնական իջվածքում սառցադաշտային և ձնհալոցքային ջրեր լցվելու արդյունքում։ Չորս կողմում առանձնակի շրջապատում են Արեգունու, Սևանի, Վարդենիսի, Գեղամա լեռները։

Սևանա լճի ջրերը Հրազդան գետի միջոցով ոռոգում են Արարատյան դաշտը։ Հրազդան գետի վրա կառուցված 6 էլեկտրակայանները ձևավորում են հանրապետության ամենամեծ՝ Սևան-Հրազդան կասկադը։ Խորհրդային իշխանության տարիներին լճի մակարդակը զգալիորեն իջել է, ինչի հետևանքով տարածաշրջանում առաջացել է էկոլոգիական խնդիր։

1978 թվականին ստեղծվել է Սևան ազգային պարկը։ Ջրի մակարդակը վերականգնելու համար կառուցվել է Արփա-Սևան (48.3 կմ, 1963–81 թվականներ), ապա՝ Որոտան-Արփա ջրատարները (21, 6 կմ, 2004 թվական)։

Հայրավանքի

Հայրավանքի Սբ. Ստեփանոս եկեղեցին կառուցվել է 9-րդ դարում, ունի քառակոնք կենտրոնագմբեթ հորինվածք և համարվում է հայկական ճարտարապետության եզակի նմուշներից, կառուցված է բազալտից, իսկ կամարները, ութանիստ թմբուկով գմբեթը՝ սրբատաշ տուֆից։

1211 թվականին եղբայրներ Հովհաննես և Ներսես վարդապետները նորոգել են եկեղեցին ու կառուցել երկսյուն, երդիկավոր ութանիստ, շթաքարեզարդ գմբեթով գավիթ։

Հայրավանքի պարսպապատ փոքրիկ բակում կան 16-րդ տապանաքարեր ու խաչքարեր, իսկ պարսպից դուրս խցերի և տնտեսական շենքերի ավերակներն են։ Հայրավանքը գործել է մինչև 19-րդ դարը։ 1980-ական թվականներին վանքը նորոգվել է, եկեղեցու գմբեթը՝ վերակառուցվել։

Հայրավանքի «Մարդաղավնյաց» անունը կապված է կաթողիկոս Ղազար Ա Ջահկեցու գրի առած մի ավանդության հետ, ըստ որի, 1381-ին՝ Լենկթեմուրի արշավանքի ժամանակ, Հայրավանքի վանահայր Հովհանը Քրիստոսի Խաչափայտի մասունքով խաչի զորությամբ բռնակալի գերեվարած հազարավոր հայերի փոխակերպել է աղավնու և ազատ արձակել։

• Ըստ բալլադի ո՞վ է հավքերի արքան, ո՞վ է անտառի արքան։ Կնդանական աշխարհում, բնության մեջ ուրիշ ի՞նչ արքաների մասին գիտեք։ Ինչո՞ւ են հենց դրանք համարվում արքաներ։ Բադի մեչ արքան կաղինի ծառներ էր իսկ բնության մեչ արույծ։
• Համացանցից կարդա և իմացիր թե դարը քանի տարի է ու գրիր 500 տարին քանի՞ դար է։ 5 դար
• բալլադից դուրս գրիր ածանցավոր ․․․ բառ և դրանց ածանցներով նոր բառեր կազմիր։ Կաղնին էլ փըռեց ճյուղերն երկաթի,
• Խո՜ր ու խոր մխեց ճանկերն արմատի։
• Քո կարծիքով ո՞վ էր ավելի դիմացկուն․ պատասխանդ հիմնավորիր։
• Իմ կարծիքով ավելի երկար կարեր կաղինը։

Մենք ուրբաթ օրը գնացինք երկրաբանական թանգարան, այնտեղ գիտը մեզ ներկայացրեց տարբեր ապարների տասակներ, օրինակ լազուրիտ, զմրուխտ, ոբսիդյան և ալյն։ Այնտեղ նաև կար երկնա քար ու վնասակար և օգտակար քարեր ու թանկարժեք քարեր։ Եվ ամենահետաքրքիրը այն էր, որ այնտեղ կար հին դարերից փղի կմաղք, նա շա՜տ մեծ էր, և դա ընդհամենը ձագ էր։ Ես չեմ պատկերացնում, թե ինչքան մեծ կլինեին մայր և հայր փղերը։ Մենք շատ լավ օր անցկացրեցինք թանգարանում։ Շնորհակալություն եմ հայտնում մեր սիրելի ուuուցչուհիներին։

Կարմիր կամուրջ, կիսավեր կամուրջ Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանում՝ Հրազդան գետի վրա։ Հանդիսացել է մայրաքաղաքի հնագույն կամուրջը։ «Կարմիր» անվանումը ստացել է կարմիր տուֆից կառուցված լինելու համար։ Հին Երևանի կամուրջներից է, վերակառուցվել է 1679 թվականին՝ երկրաշարժից հետո։ Ուներ 80 մետր երկարություն և 11 մետր բարձրություն։ Կառուցվել է Հրազդանի ձորում՝ 1679 թվականի Երևանի երկրաշարժից քանդված կամրջի տեղում։ Կապել է Երևանի բերդը Արարատյան դաշտին։ Կարմիր կամրջից ոչ հեռու գտնվել են Դալմայի և Սարդարի այգիները, «մալի բազարը»։ 20-րդ դարում կամուրջը փլուզվել է։

Կիրճ (շատ լեզուներում՝ Կոնյոն, իսպ.` cañón բառից – «խողովակ», «կիրճ»), խորը տեղաբաշխված գետի հովիտ շատ զառիվեր, հաճախ ուղղահայաց լանջերով և նեղ հատակով, սովորաբար ամբողջությամբ զբաղված է լինում գետի հունով։

Ամենամեծ կիրճը խորությամբ հայտնի Կոլորադո գետի Մեծ Կանիոնն է (անգլ.՝ Grand Canyon) ԱՄՆ-ում (երկարությունը ավելին քան 446 կմ, խորությունը մինչև 1600 մ)։

Ամենաերկար կիրճը Գրենլանդիայի Մեծ Կանիոնն է, այս մասին ասվել է 2013 թվականի օգոստոսին։

Երկրորդը խորությամբ աշխարհում և ամենամեծը Եվրոպայում, Տարայի կիրճն է Չերնոգորիայում (երկարությունը 82 կմ, խորությունը մինչև 1300 մ)։

Աշխարհում երկրորդ կիրճը և երկարությամբ և լայնությամբ, դա Ֆիշ-Ռիվեր գետի կիրճն է (Նամիբիա, երկարությունը՝ 161 կմ, լայնությունը՝ 27 կմ, խորությունը՝ 550 մ)։ Ամենախորը կիրճը աշխարհում համարվում է Կոտուասի կիրճը (Պերու), նրա խորությունը կազմում է 3 535 մետր։

Հայաստանում կանիոններ կան Հրազդան, Դեբեդ, Արփա, Ազատ, Քասաղ, Որոտան գետերի միջին հոսանքների շրջանում։