Category: ֆիզիկա 9

Փորձ 1. Շղթայում հոսանքի ուժի կախումը լարումից

Աշխատանքի նպատակը․ ցույց տալ հաղորդչում հոսանքի ուժի կախումը հաղորդչի ծայրերին կիրառված լարումից։
Անհրաժեշտ սարքեր և նյութեր. հոսանքի աղբյուր (ուղղիչ), ամպերաչափ, վոլտաչափ, հետազոտվող հաղորդիչ, անջատիչ, հաղորդալարեր։
Աշխատանքի ընթացքը. հավաքել շղթան ըստ նկարի։ Հիշեք, որ ամպերաչափ, հետազոտվող հաղորդչին միցվում է հաջորդաբար, իսկ վոլտաչափ զուգահեռ Հաղորդչի ծայրերին կիրառված լարումը կարելի փոփոխել շղթային միացնելով տարբեր մարտկոցներ, մեր պարագայում ուղղիչով։ Փակենք շղթան և գրանցենք հոսանքի ուժի I₁ և լարման U₁ արժեքները։ Այնուհետև ուղղիչով փոխենք լարումը, գրանցենք հոսանքի ուժի I₂ և լարման U₂ արժեքները։ Չափումները կատարեք 4-5 տարբեր դեպքերի համար։ Չափման արդյունքները գրանցել։ Չափման արդյունքների հիման վրա կառուցել հոսանքի ուժի կախումը լարումից պատկերող գրաֆիկը։ Ընտրելով համապատասխան մասշտաբ՝ աբսցիղների առանցքի վրա տեղադրեք լարման, իսկ օրդինատների առանցքի վրա հոսանքի ուժի արժեքները, կատարել եզրակացություն։

U₁=2Վ
I₁=0.4Ա
U₂=4Վ
I₂=0.8Ա
U₃=6Վ
I₃=1.2Ա

I. Էլեկտրական դիմադրություն և Օհմի օրենք

1. Ինչպե՞ս են սահմանում հաղորդիչի էլեկտրական դիմադրությունը։
Հաղորդիչի էլեկտրական դիմադրությունը մեծություն է, որը ցույց է տալիս, թե որքանով է հաղորդիչը խոչընդոտում էլեկտրական հոսանքի անցմանը։

2. Ինչպե՞ս են սահմանում դիմադրության միավորը՝ օհմը։
1 օհմ է այն հաղորդիչի դիմադրությունը, որի ծայրերին 1 Վ լարման դեպքում հոսանքի ուժը 1 Ա է։

3. Կախվա՞ծ է հաղորդիչի դիմադրությունը լարումից և հոսանքից։
Ոչ, կախված չէ։ Դիմադրությունը տվյալ հաղորդչի հաստատուն մեծություն է և կախված չէ լարումից ու հոսանքի ուժից (եթե ջերմաստիճանը չի փոխվում)։

4. Ձևակերպե՛ք Օհմի օրենքը։
Հաղորդչում հոսանքի ուժը ուղիղ համեմատական է լարմանը և հակադարձ համեմատական՝ դիմադրությանը։$$I = \frac{U}{R}$$I=RU​

5. Ի՞նչ տեսք ունի I–U գրաֆիկը։
Ուղիղ գիծ է, որն անցնում է կոորդինատների սկզբնակետով։

6. Ինչպե՞ս է կախված դիմադրությունը նյութից, երկարությունից և հատույթից։
Դիմադրությունը՝

• մեծանում է երկարության մեծացման հետ,
• փոքրանում է լայնական հատույթի մեծացման հետ,
• կախված է նյութի տեսակից։

$$R = \rho \frac{l}{S}$$R=ρSl​

7. Ինչո՞վ է պայմանավորված տեսակարար դիմադրությունը։
Տեսակարար դիմադրությունը կախված է նյութի ներքին կառուցվածքից և ջերմաստիճանից։

8. Ինչպե՞ս են պատկերում դիմադրատարրը և ռեոստատը սխեմաներում։

• Դիմադրատարր՝ զիգզագ կամ ուղղանկյուն նշանով
• Ռեոստատ՝ դիմադրատարր + սլաք

---

II. Կայծակ և էլեկտրական անվտանգություն

1. Ինչպե՞ս է լիցքավորվում ամպը։
Ամպում օդային հոսանքների պատճառով լիցքերը բաժանվում են․

• վերին շերտը՝ դրական
• ստորին շերտը՝ բացասական

2. Կայծակի առաջացման մեխանիզմը։
Երբ ամպի և գետնի (կամ երկու ամպերի) միջև լարման տարբերությունը շատ մեծ է դառնում, տեղի է ունենում էլեկտրական պարպում՝ կայծակ։

3. Ինչու՞ է կայծակը ուղեկցվում որոտով։
Օդը կայծակի ժամանակ շատ արագ տաքանում է և ընդարձակվում, առաջացնելով հզոր ձայնային ալիք՝ որոտ։

4. Ի՞նչ է շանթարգելը։
Շանթարգելը մետաղական սարք է, որը կայծակի հոսանքը ուղղում է դեպի գետին և պաշտպանում շինությունները վնասումից։

5. Ե՞րբ է մարդու մարմինը զգում հոսանքը։
Երբ հոսանքի ուժը անցնում է մոտ 1 մԱ-ից։

6. Ո՞ր հոսանքներն են վտանգավոր և մահացու։

• 10–15 մԱ → վտանգավոր
• 50 մԱ և ավելի → կարող է լինել մահացու

7. Բուժական նպատակներով ինչպե՞ս է օգտագործվում հոսանքը։
Օգտագործվում է՝

• ֆիզիոթերապիայում
• մկանների խթանման համար
• սրտի աշխատանքի վերականգնման սարքերում

q=10կլ

A=500ջ

u=A\q

u=500ջ\10կլ=50վ

ք=100

A=1,4կջ=14000ջ

U=A\q=14000ջ\100կլ=14Վ

q=15կլ

U=220վ

A=U*q=220*15կլ=3300ջ

Հոսանքի ազդեցությունները

1. Հոսանքի ջերմային ազդեցությունը
Երբ էլեկտրական հոսանքը անցնում է հաղորդիչով, հաղորդիչը տաքանում է․ դա կոչվում է հոսանքի ջերմային ազդեցություն։

---

2. Հոսանքի քիմիական ազդեցությունը
Հոսանքը կարող է առաջացնել քիմիական փոփոխություններ հեղուկների (էլեկտրոլիտների) մեջ։

---

3. Հոսանքի մագնիսական ազդեցությունը
Երբ հաղորդիչով հոսանք է անցնում, նրա շուրջը առաջանում է մագնիսական դաշտ։

---

4. Հոսանքի կենսաբանական ազդեցությունը
Հոսանքը ազդում է կենդանի օրգանիզմների վրա՝ առաջացնելով մկանային ձգումներ, ցավ կամ վտանգավոր վնասումներ։

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ի՞նչ է հոսանքի աղբյուրը:

Հոսանքի աղբյուրը այն սարքն է, որը ստեղծում և պահպանում է էլեկտրական լարում՝ ապահովելով հոսանքի հոսքը շղթայում։
Օրինակ՝ գալվանական տարր, կուտակիչ, գեներատոր։

2. Ի՞նչ մասերից է կազմված պարզագույն գալվանական տարրը:

3. Նկարագրե՛ք գալվանական տարրի աշխատանքը, երբ տարրի սեղմակներին հաղորդալարերով միացված է սպառիչ:

4. էներգիայի ի՞նչ փոխակերպումներ են տեղի ունենում գալվանական տարրում:

5. Ի՞նչ է էլեկտրական կուտակիչը։

6. Գալվանական տարրերի և կուտակիչների ի՞նչ կիրառություններ գիտեք

7. Ի՞նչ մասերից է բաղկացած պարզագույն էլեկտրական շղթան:

1․ Ո՞ր նյութերն են կոչվում էլեկտրականության հաղորդիչներ։
Նյութերը, որոնցում էլեկտրոնները ազատորեն կարողանում են շարժվել և անցկացնել էլեկտրական հոսանք, կոչվում են հաղորդիչներ։

---

2․ Ո՞ր նյութերն են կոչվում մեկուսիչներ։
Նյութերը, որոնցում էլեկտրոնները կապված են և չեն կարող ազատ շարժվել, ուստի չեն անցկացնում էլեկտրական հոսանք, կոչվում են մեկուսիչներ (դիէլեկտրիկներ)։

---

3․ Բերե՛ք հաղորդիչների և մեկուսիչների օրինակներ։

• Հաղորդիչներ – պղինձ, ալյումին, երկաթ, արծաթ, ոսկի, մարդու մարմինը։
• Մեկուսիչներ – ռետին, ապակի, չոր փայտ, պլաստմասսա, օդ։

---

4․ Ինչո՞վ են տարբերվում էլեկտրականացված և չէլեկտրականացված մարմինները շրջապատող տարածությունները։

• Էլեկտրականացված մարմինը իր շուրջը ստեղծում է էլեկտրական դաշտ, որտեղ կարող են ազդել ուժեր։
• Չէլեկտրականացված մարմինը դաշտ չի ստեղծում։

---

5․ Ինչպե՞ս կարելի է հայտնաբերել էլեկտրական դաշտը։
Էլեկտրական դաշտը կարելի է հայտնաբերել փորձնական լիցքով․ եթե փոքր լիցքավորված մարմինը տեղադրենք դաշտում և այն շեղվի կամ շարժվի, ապա այնտեղ կա էլեկտրական դաշտ։

§3. Հարցեր և առաջադրանքներ

1․ Ի՞նչ կառուցվածք ունի ատոմը՝ ըստ Ռեզերֆորդի։
Ռեզերֆորդի մոդելի համաձայն՝ ատոմը բաղկացած է փոքր, դրական լիցք ունեցող միջուկից, որի շուրջը պտտվում են բացասական լիցք ունեցող էլեկտրոնները։

---

2․ Ինչո՞վ են միմյանցից տարբերվում տարբեր քիմիական տարրերի ատոմները։
Տարբեր տարրերի ատոմները տարբերվում են միջուկում գտնվող պրոտոնների թվով։ Պրոտոնների թիվը կոչվում է ատոմային համար և որոշում է տարրի տեսակն ու քիմիական հատկությունները։

---

3․ Ի՞նչ մասնիկներ կան միջուկում։
Միջուկում կան երկու տեսակի մասնիկներ՝ պրոտոններ (դրական) և նեյտրոններ (չեզոք)։

---

4․ Ինչպիսի՞ն է ջրածնի, հելիումի, բերիլիումի ատոմների կառուցվածքը։

• Ջրածին (H) – միջուկում 1 պրոտոն, նեյտրոն չկա, շուրջը 1 էլեկտրոն։
• Հելիում (He) – միջուկում 2 պրոտոն և 2 նեյտրոն, շուրջը 2 էլեկտրոն։
• Բերիլիում (Be) – միջուկում 4 պրոտոն և 5 նեյտրոն (միջինում), շուրջը 4 էլեկտրոն։

---

5․ Ինչպե՞ս են առաջանում՝
ա) Դրական իոնները (կատիոններ) – երբ ատոմը կորցնում է էլեկտրոններ։
բ) Բացասական իոնները (անիոններ) – երբ ատոմը ստանում է լրացուցիչ էլեկտրոններ։

---

§4. Հարցեր և առաջադրանքներ

1․ Ինչո՞ւ սովորական պայմաններում մարմինը լիցք չունի։
Որովհետև դրական և բացասական լիցքերը հավասար են իրար և փոխհատուցվում են։

---

2․ Բացատրե՛ք հպված մարմինների էլեկտրականացման երևույթը։
Երբ երկու մարմիններ հպվում են իրար, էլեկտրոնները կարող են անցնել մեկից մյուսին։ Արդյունքում՝ մեկ մարմին ստանում է էլեկտրոնների ավելցուկ (դառնում է բացասական), մյուսը՝ էլեկտրոնների պակաս (դառնում է դրական)։

---

3․ Ինչո՞ւ շփումով էլեկտրականացնելիս մարմինների վրա առաջանում են բացարձակ արժեքով հավասար, բայց տարանուն լիցքեր։
Որովհետև էլեկտրոնները պարզապես տեղափոխվում են մեկ մարմնից մյուսը․ որքան լիցք է կորցնում մեկը, նույնքան էլ ստանում է մյուսը։

---

4․ Ո՞րն է էլեկտրական լիցքի պահպանման օրենքը։
Էլեկտրական լիցքի պահպանման օրենքի համաձայն՝ փակ համակարգում լիցքերի ընդհանուր գումարը միշտ մնում է հաստատուն․ լիցքը չի ոչնչանում և չի առաջանում դատարկ տեղից, այն միայն վերաբաշխվում է մարմինների միջև։

§1 Հարցեր

1․ Ինչպիսի՞ ուժեր են ծանոթ ֆիզիկայի նախորդ դասընթացից։

• Ցամաքային ձգողական ուժ (գրավիտացիոն)
• Էլաստիկ ուժ
• Շփման ուժ
• Սահող մարմնի դիմադրության ուժ (օդի կամ հեղուկի դիմադրություն)
• Սեղմման և ձգման ուժեր
• Հաստոցային ուժեր (պարան, հենարան և այլն)

---

2․ Ինչո՞ւ ապակե բաժակի և թղթի կտորների գրավիտացիոն փոխազդեցությունը նկատելի չէ։
Որովհետև գրավիտացիոն ուժը շատ թույլ է փոքր զանգվածների միջև, և այն համեմատած Երկրի ձգողականության ուժի հետ աննշան է։

---

3․ Ինչպե՞ս են փոխազդում շփված պլաստմասսայե գրիչը և թերթի շերտը։
Շփումից հետո գրիչը լիցքավորվում է և էլեկտրաստատիկ ուժով ձգում թուղթը իր կողմը։

---

4․ Ինչպես են փոխազդում նույն ձողով շփված թղթի 2 շերտերը։
Երկուսն էլ ստանում են նույն տեսակի լիցք, հետևաբար իրարից վանում են։

---

5․ Ինչպես են կոչվում իրար շփելիս մարմինների միջև ծագող նոր բնույթի ուժերը։
Այդ ուժերը կոչվում են էլեկտրաստատիկ ուժեր։

---

6․ Ինչպես է առաջացել «էլեկտրականություն» անվանումը։
«Էլեկտրիկոս» բառը առաջացել է հունարեն ηλεκτρον (էլեկտրոն) բառից, որը նշանակում է սաթ։ Սաթը շփելիս ձեռք է բերում էլեկտրական հատկություններ։

---

7․ Էլեկտրական լիցքերի ի՞նչ տեսակներ կան։
Կան երկու տեսակ․ դրական և բացասական լիցքեր։

§2 Հարցեր

1․ Ո՞ր երևույթի վրա է հիմնված էլեկտրացույցի աշխատանքը։
Էլեկտրացույցի աշխատանքը հիմնված է նույնանման լիցքերի վանելու երևույթի վրա։

---

2․ Նկարագրեք դպրոցական էլեկտրացույցի կառուցվածքը։
Այն ունի ապակե շիշ, մետաղական ձող, ձողի վրա ամրացված մետաղյա գնդիկ և ներքևում կախված երկու բարակ թղթե կամ մետաղե թերթիկներ։

---

3․ Ի՞նչ է էլեկտրաչափը։
Էլեկտրաչափը սարք է, որը ոչ միայն ցույց է տալիս լիցքի առկայությունը, այլև չափում է դրա մեծությունը։

---

4․ Ըստ էլեկտրացույցի թերթիկների բացման անկյան կամ էլեկտրաչափի սլաքի շեղման՝ ինչպե՞ս են դատում նրանց լիցքի մասին։
Որքան ավելի մեծ է թերթիկների բացման անկյունը կամ սլաքի շեղումը, այնքան մեծ է լիցքը։

---

5․ Ինչպե՞ս ցույց տալ փորձով, որ էլեկտրական լիցքը բաժանվում է մասերի։
Եթե լիցքավորված մարմինը շփենք երկու չլիցքավորված մարմինների հետ, ապա յուրաքանչյուրն ստանում է լիցքի մի մաս։ Այսպիսով ապացուցվում է, որ լիցքը բաժանվում է։

---

6․ Կարելի՞ է արդյոք էլեկտրական լիցքն անվերջ բաժանել։
Ո՛չ։ Լիցքը բաղկացած է տարրական «պարտիայի»՝ էլեկտրոնի և պրոտոնի լիցքերից, և դրանցից փոքր լիցք գոյություն չունի։

§1Հարցեր.
1.Ինչպիսի՞ ուժեր են ծանոթ ֆիզիկայի նախորդ դասընթացից:
2. Ինչո՞ւ ապակե բաժակի և թղթի կտորների գրավիտացիոն փոխազդեցությունը նկատելի չէ:
3. Ինչպե՞ս են փոխազդում շփված պլաստմասսայե գրիչը և թերթի շերտը:
4. Ինչպես են փոխազդում նույն ձողով շփված թղթի 2 շերտերը:
5. Ինչպես են կոչվում իրար շփելիս մարմինների միջև ծագող նոր բնույթի ուժերը:
6. Ինչպես է առաջացել էլեկտրականություն անվանումը:
7. Էլեկտրական լիցքերի ի՞նչ տեսակներ կան:
8. Ձևակերպել Կուլոնի օրենքը:
9.Ո՞րն է էլեկտրական լիցքի միավորը ՄՀ-ում:

§2 Հարցեր

1. Ո՞ր երևույթի վրա է հիմնված էլեկտրացույցի աշխատանքը:
2. Նկարագրեք դպրոցական էլեկտրացույցի կառուցվածքը:
3. Ի՞նչ է էլեկտրաչափը:
4. Ըստ էլեկտրացույցի թերթիկների բացման անկյան կամ էլեկտրաչափի սլաքի շեղման՝ ինչպե՞ս են դատում նրանց լիցքի մասին:
5. Ինչպե՞ս ցույց տալ փորձով, որ էլեկտրական լիցքը բաժանվում է մասերի:
6. Կարելի՞ է արդյոք էլեկտրական լիցքն անվերջ բաժանել:
7. Որքա՞ն է տարրական լիցքը:

Մասնակիցներ՝ Ավագ դպրոցի սովորողներ

Իրականացման տևողությունը՝ երկարաժամկետ

Նպատակը՝ Ուսումնասիրել ներկայիս էներգիա ստանալու ոչ ավանդական եղանակները։

Խնդիրները՝

Գտնել համապատասխան տեղեկատվություն և վերլուծել այն:

Պարզել, թե որոնք են էներգիայի այլընտրանքային աղբյուրները:

Պարզել, թե որոնք են էներգիա ստանալու ուղիները:

Պատմել դրանց զարգացման պատմության մասին։

Իմանալ էներգիա ստանալու և օգտագործելու սկզբունքները:Ուսումնասիրել մեր տարածաշրջանի այլընտրանքային աղբյուրները

Ուսումնասիրության առարկա՝ էներգիայի այլընտրանքային աղբյուրներ

այլընտրանքային էներգիայի արդիականությունը

Վարկած. հնարավո՞ր է, որ այլընտրանքային էներգիայի աղբյուրներն ավանդական աղբյուրների ամենաշահավետ փոխարինողն են։