Day: February 21, 2024

Հարցեր և առաջադրանքներ

1.Պատմվածքի հեղինակը ու՞մ հետ էր որսի գնացել:

Հեղինակը որսի էր գնացել Օսեփի հետ։

2. Ո՞ր կենդանու որսն էր տարածված Եղնուտի կիրճում:

Եղնուտի կիրճում տարածված էր եղջերուի որսը։

3. Տարիներ առաջ Օվակիմ բիձու գլխով ի՞նչ էր անցել:

― Մի տարի սարումն էի։ Եկան, խաբար բերին, թե բա թոռդ հիվանդացել ա, քեզ ուզում ա, արի։ Սարիցը վեր կացա, հիմի տուն եմ գալի։ Ճամփին ծռվեցի, ասի կարելի ա որսից, բանից պատահի։ Ման եկա, ման, մի տեղ տեսնեմ բրնուտումը մի բան խշխշացնում ա, թփերը ժաժ ա տալի։ Ախպեր, էս թե մոշահավ ա, մոշահավի բան չի, թե անասուն ա, ինչի՞ չի երևում։ Մի քար գցեցի թփուտը. մին էլ տեսնեմ՝ մի պախրի ճուտի ականջներ ցցվեցին, էլ ետ ցածացան, ու սկսեց թփերը ժաժ տալ, ճամփա բաց անել, որ փախչի։ Թվանքն երեսս կալա հենց թփերի էն ժաժ էկող տեղը։ Թվանքը որ տրաքեց, սա վեր թռավ, դուրս էնկավ ու ետ գետնովը դիպավ։ Տղերք, հիմի մի ձեն ա ածում, մի տնքում ա, ոնց որ մեռնող երեխա։ Ուստա որսկաններից լսել էի, ասի՝ էս ա, սրա մերը ինձ տեսել ա, էստեղից փախել, որտեղ որ է հիմի ետ կգա։ Մտա մի ծառի տակ, ճամփա պահեցի։ Շատ մնացի թե քիչ, մին էլ տեսնեմ՝ հրես եկավ, բայց ո՜նց եկավ, ես տեսա, դուք ոչ տեսնեք. մի խոսքով, մոր նման, թվանքի ձենը իր երեխի վրա լսած մոր նման։ Եկավ տեսավ իր ճուտը հրես անշունչ, արնակոլոլ մի ծառի տակ փռված։ Տղերք, դունչը մեկնել ա, ոնց ա տխուր մզզացնում, ոնց ա վերքը լիզում․․․ Թվանքը վեր կալա, էդտեղից քաշվեցի, եկա տուն։ Եկա տուն. եկա տեսա երեխեն դժար ա, հոգու հետ կռիվսն ա տալի, տնքում ա։ Տղերք, էն օրը չի, էն օրվա աստոծն ա. էնպես էն պախրի ճուտի նման ա տնքում, որ աչքս խուփ եմ անում, հենց իմանում եմ՝ դեռ էն թփի կողքին եմ կանգնած։

4. Ի՞նչ համեմատություն անկացրեց Օվակիմ բիձան եղնիկի մոր և երեխայի մոր միջև:

Վերջապես երեխեն մեռավ. հիմի մերն ընկել ա վրեն և բառաչում ա․․․ Ասում եմ, փառքդ շատ ըլի, աստոծ, ի՞նչ ա մեր ու էն սարի պախրի զանազանությունը՝ ոչինչ․․․ ամենի սիրտն էլ սիրտ ա, ամենի ցավն էլ՝ ցավ․․․

5. Քո կարծիքով, կենդանական աշխարհը ինչո՞վ է նման / նաև տարբեր/ մարդկային աշխարհին:

Բնությունն առանց մեզ կարող է գոյություն ունենալ, իսկ մենք առանց բնության՝ ոչ։ Բնությունից ու կենդանական աշխարհից էլ ծնված է մարդը, և ունի շատ նմանություններ։ Բայց ամեն դեպքում մարդը կատարելագործված արարած է, և կենդանիներից տարբերվում է ինտելեկտով, և միայն մարդուն բնորոշ հատկանիշներով։

6. Բնության մեջ ի՞նչ գեղեցկություններ ես տեսնում, ո՞րն է քեզ համար ամենակարևորը:

Կյանքիս բաղկացուցիչ մասն են կազմում կենդանիները։ Նրանց շատ-շատ եմ սիրում, և բնության մեջ ամենակարևորն են ինձ համար։ Շատ եմ սիրում նաև տարբեր երկրների յուրահատուկ երևույթները դիտելը։ Բնության մեջ ամեն ինչ գեղեցիկ է, մինչ դրան ձեռք չեն տվել։

7. Ի՞նչ պատմություն էր անցել որսկան Փիրումի գլխով:

Որսկան Փիրումն ինքը գլուխ որսկան էր, ու նրա գնդակը իր օրումը գետին չէր ընկած։ Մի անգամ մի պախրա ա վիրավորում։ Պախրեն փախչում ա, սա ընկնում ա ետևիցը։ Քշում ա տանում հասցնում Զորավոր կաղնըքու տակը։ Էստեղ, Զորավոր կաղնըքու տակին, պախրեն չոքում ա. պախրեն չոքում ա, որսկան Փիրումը թվանքն երեսն ա կալնում։ Հենց էս տժժան րոպեին Զորավոր կաղնըքուց մի դուռն ա բացվում, մի սիրուն հարսն ա դուրս գալի․ էս սիրուն հարսը դուրս ա գալի՝ որսկանի դեմը ծղրտում.

— Ի՞նչ ես հալածում իմ անմեղին, անիրավ մարդ, ի՞նչ ա արել քեզ։ Ագա՜հ, ոչ կշտանաս դու, որ չես կշտանում լիքն աշխարհքում։ Թվանքդ արնով լցվի, գնդակդ խմոր դառնա, չորանա էդ թվանքը բռնող կուռը․․․

Միայն որսկան Փիրումը խելոք մարդ էր, գլխի ա ընկնում, որ էս որսի տերն ա, ձեռաց թվանքը գցում ա մի ծառի ճյուղքի, անիծելուն պես ծառի ճյուղքը տեղնուտեղը չորանում ա։

8.Ինչո՞ւ է որսկանությունն անիծված՝ ըստ մեր պատմվածքի հերոսների:

— Անիծած ա, բաս, մին որսկանությունը, մին էլ ձկնորսությունը, երկուսն էլ անիծած են։ Հնուց դրած նզովք ա, որ որսկանի ու ձկնորսի փորը կշտանա ոչ։ Որսկանի վրա Քյարամն էլ նզովք դրեց։ 

9.Կնկատեի՞ր եղջերուի գեղեցկությունը, թե՞ նրան կդիտեիր որպես որս:

Քանի որ ես որսկան չեմ, իհարկե կնկատեյի եղջերուի գեղեցկությունը։ Ես շատ եմ սիրում կենդանիներին և միշտ նկատում եմ նրանց գեղեցկությունը։

10. Նկարագրիր պատմվածքի եղջերուին քո բառերով, բայց հեղինակի նկարագրությամբ ներշնչված:

Նա դուրս եկավ մի խաղաղ հպարտությամբ, վեհ ու չքնաղ, ինչպես բնության էն ամեն գեղեցկությունների տերն ու թագավորը։ Նա ուներ երկար վիզ, թուխ դունչ, ու դա աշխարհի ամենագեղեցիկ հայացքն էր։

11. Հեղինակն ինչո՞ւ ամաչեց խոսել իր զգացածի մասին, երբ տեսավ վիրավոր եղջերուին:

Կարծում եմ երբ հեղինակը տեսավ գեղեցիկ ու չնաշխարհիկ եղնիկին, խղճաց նրան, և ամաչեց, որ եկել է նրան որսալու։

12. Նկարագրի՛ր հեղինակին և որսկան Օսեփին:

Որսկան Օսեփը փորձառու որսկան էր, հաղթանդամ, և արդեն նրա համար սովորական էր որսի գնալը։ Հեղինակը տարիքով մեծ չէր, ուներ սիրտ ու խիղճ, գեղեցիկը նկատելու ու գնահատելու կարողություն։ Հեղինակի զգացումները ինձ շատ են բնորոշ, սակայն ես չեմ մեղադրում որսկան Օսեփին իր արարքի համար։

13. Ինչու՞ պատմվածքի հեղինակի համար կյանքը տգեղ թվաց, ի՞նչ հասկացար ստեղծագործության վերջին տողերից:

Նա տեսել էր եղնիկի գեղեցկությունը, զգացել աննկարագրելին։ Եվ երբ նա տեսավ որ այդ գեղեցկությունը կորչում է իր հարազատի ձեռքով, կյանքն ու բնությունը տգեղ թվացին, քանի որ բացակայում էր մի մեծ ու նշանակալի գեղեցկություն։

Բոլորիս կյանքում էր այդպես է։ Երբ սատկում է մեր կենդանին, կամ տեսնում են տեսանյութեր որսորդության մասին, սկսում են մտածել մահվան ու տգեղ կյանքի մասին։

14.Ի՞նչ սովորեցրեց քեզ Թումանյանի «Եղջերուն» պատմվածքը:

Պատմվածքն ինձ սովորեցրեց գնահատել ու սիրել կյանքը, տեսնել գեղեցիկն ու ամեն ինչ անել այն պահպանելու համար։

15. Բառարանի օգնությամբ բացատրիր քեզ անծանոթ բառերն ու արտահայտությունները՝ հարստացնելով բառապաշարդ:

Թվանք-զենք

Դափումը-սարի վրայի հանգստյան տուն

Բուղա-որձ եղջերու

1 .Ի՞նչ կառուցվածք ունեն տափակ որդերը
Տափակ որդերի մարմինը տափակացած է մեջքփորային ուղղությանմբ։Ունեն երկկողմ համաչափություն և իրենց տեսքով հիշեցնում են թիթեղ կամ ժապավեն։ Մարմինն արտաքինից պատված է մաշկամկանային պարկով։ Վերջինս կազմված է արտաքին թաղանթից ու դրա տակ գտնվող տարբեր մկանների շերտերից։ Ի տարբերություն աղեխորշավորների տափակ որդեն ունեն օրգան-համակարգներ։
2. Ի՞նչ կառուցվածք ունեն կլոր որդերը
Կլոր որդերի մարմինը երկարացած է ու զուրկ հատվածավորությունից։ Ի տարբերություն տափակ որդերի այն լայնակի կտրվածքում կլոր է։
3. Ո՞ր օրգանիզմներին են անվանում մակաբույծներ
Մակաբույծները ապրում են որևէ կենդանի օրգանիզմի մեջ կամ օրգանիզմի վրա: Սնվում են նրա օրգանական նյութերով: Այդ օրգանիզմը մակաբույծի տերն է: Մակաբույծները թունավորում են տիրոջ օրգանիզմը: Օրինակ՝ լյարդի ծծանը, էխինոկոկը, եզան երիզորդը, տիզը:
4. Ինչպե՞ս է ասկարիդը բազմանում մարդու օրգանիզմում
Ասկարիդը ապրում է մարդու աղիներում և սնվում է կիսամարսված սննդանյութով: Ասկարիդները հասնում են մինչև 40 սմ երկարության: Նրանք չունեն հարմարանքներ աղիքի պատին ամրանալու համար և մշտապես շարժվում են սննդային զանգվածի հոսքին հակառակ՝ աղիքից դուրս չգալու համար: Ասկարիդը չունի միջանկյալ տեր, այն անցնում է իր զարգացման հիմնական փուլերը մարդու օրգանիզմում: Ասկարիդները ապրում են աղիներում, որտեղ և տեղի է ունենում նրանց բեղմնավորումը: Էգը օրական դնում է մինչև 200 հազար ձու, որոնք կղանքի հետ ընկնում են արտաքին միջավայր: Բարենպաստ պայմաններում 2−3 շաբաթվա ընթացքում ձվերում զարգանում են թրթուռներ: Թրթուռ պարունակող ձուն կարող է ընկնել մարդու օրգանիզմ և անցնել աղիներ: Արդյունքում աղիներում թրթուռը դուրս է գալիս ձվից, անցնում աղիքի պատի միջով, թափանցում է արյան մեջ և արյան հոսքով հասնում է թոքերին: Այստեղից թրթուռը շնչառական ուղիներով անցնում է բերանի խոռոչ, որտեղից և կուլ է գնում՝ ընկնելով ստամոքս, իսկ հետո՝ աղիք: Աղիներում այն դառնում է սեռահասուն որդ և կրկին կատարվում է բազմացում:

Упражнение 1.
Перестройте предложения так, чтобы в них появилось обращение.
1. Образец: Ветер споет нам про дикие горы (Ветер, спой нам про дикие горы).
2. Мой друг настойчиво добивается цели. — Мой друг, настойчиво добейся цели.
3. Бабушка рассказывает сказку на ночь. — Бабушка, расскажи сказку на ночь.
4. Ребята пошли на речку. — Ребята, идите не речку
5. Мама купила мне книгу. — Мама, купи мне книгу.
6. Петя сначала выучил уроки, а потом пошел гулять. — Петя, сначала выучи уроки, а потом уже иди глять.

Упражнение 2. 
Найдите и выделите в тексте обращения. Вставьте пропущенные буквы.
1) Мой друг, отчизне посвятим души прекрасные порывы!
2) От меня отцу, брат милый, поклониться не забудь.
3) Покажи мне шлем,Иван.
4) оэта дом опальный, о Пущин мой, ты первый посетил
5) Играйте, пойте, о друзья!
6) Где был ты, сын?
7) Последняя туча рассеянной бури! Одна ты несешься по ясной лазури.
8) Звезда, печальная вечерняя звезда, твой луч осеребрил увядшие равнины, и дремлющий залив, и чёрных скал вершины.
9) Простите, мирные долины, и вы, знакомых гор вершины, и вы, знакомые леса. (А. С. Пушкин.)

Упражнение 3. 
Составьте двенадцать предложений так, чтобы в одних данные слова были подлежащими, а в других — обращениями.
Образец: Товарищ, помоги мне! (обращение). Товарищ идет на работу (подлежащее).
Товарищ — Товарищ, помоги мне! | Товарищ помог мне.
Сергей Петрович — Сергей Петрович, подойдите ко мне. | Сергей Петрович подошел ко мне.
страна родная — Страна родная, как я тебя люблю! | Вернулась в страну родную.
читатель — Дорогой читатель, тщательно выберайте книгу | Читатель тщательно выбирает книгу.
друзья — Друзья, подождите меня! | Друзья ждут меня.
девушка — Девушка, вы обронили кошелек. | Девушка обронила кошелек.

Дополнительное задание:
Прочитайте, укажите обращения и объясните расстановку знаков препинания.
1) Пётр Андреич, Максимыч отведёт вас на вашу квартиру.
Здесь основная задача устанотвить контакт. Обращения выделяются запятыми со всеми относящимися к ним словами.

2) Сын мой Пётр! Письмо твоё мы получили 15 сего месяца.
Здесь основная задача привлечь внимание. Обращения выделяются запятыми со всеми относящимися к ним словами.

3) Высоко над семьёю гор, Кавказ, твой царственный шатёр сияет.
Здесь основная задача устанотвить контакт. В середине предложения обращение выделяется с двух сторон.

4) Здравствуй, племя младое, незнакомое!
Здесь основная задача привлечь внимание. В середине предложения обращение выделяется с двух сторон.

5) Ты не узнал меня, Прохоров?
Здесь основная задача устанотвить контакт. Обращения выделяются запятыми со всеми относящимися к ним словами.

6) Как недогадлива ты, няня!
Здесь основная задача передать отношение к адресату. Обращения выделяются запятыми со всеми относящимися к ним словами.

7) Поезжайте ты, Трубецкой, и ты, Басманов.
Здесь основная задача устанотвить контакт. Если части обращения разделены, выделяется каждая часть.

8) Опять я ваш, о юные друзья!
Здесь основная задача привлечь внимание и устанотвить контакт. Обращения выделяются запятыми со всеми относящимися к ним словами.

9) О поле, поле! Кто тебя усеял мёртвыми костями?
Здесь основная задача привлечь внимание. Обращения выделяются запятыми со всеми относящимися к ним словами.

10) Девицы, красавицы, душеньки, подруженьки, разыграйтесь, девицы, разгуляйтесь, милые! (Из произведений А. С. Пушкина.)
Здесь основная задача устанотвить контакт. Если части обращения разделены, выделяется каждая часть.

Տնային.
1. Հաշվե՛ք հիմնային օքսիդների՝ Na2O, CaO, CuO, FeO, MnO, Cu2O հարաբերական մոլեկուլային զանգվածները(Mr):
Mr(Na2O)=2Ar(Na)+Ar(O)=46+16=62
Mr(CaO)=Ar(Ca)+Ar(O)=40+16=56
Mr(CuO)=Ar(Cu)+Ar(O)=66+16=82
Mr(FeO)=Ar(Fe)+Ar(O)=56+16=72
Mr(MnO)=Ar(Mn)+Ar(O)=55+16=71
Mr(Cu2O)=2Ar(Cu)+Ar(O)=126+16=142
2. Գրե՛ք նյութի քիմիական բանաձևը, եթե հայտնի է, որ դրա բաղադրության մեջ առկա են ջրածնի մեկ ազոտի մեկ և թթվածնի երեք ատոմ:
HNO₃
3․ Պատմի՛ր քո կատարած փորձի մասին:

4. Սովորի՛ր Հարաբերական մոլեկուլային զանգված:

 Նյութի մոլեկուլի, ինչպես և ատոմի իրական զանգվածը շատ փոքր է: Այդ իսկ պատճառով ընդունվել է հարաբերական մոլեկուլային զանգված հասկացությունը: Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը ցույց է տալիս, տվյալ նյութի մեկ մոլեկուլի զանգվածը: Հարաբերական մոլեկուլային զանգված նշանակում են Mr-ով: Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը չափողականություն չունի (հարաբերական թիվ է): Հաշվում ենք հետևյալ ձև. 
Mr(H2)= 2Ar(H)=2*1=2
Mr(H2O)=2Ar(H)+Ar(O)=2+16=18