Day: April 22, 2021

Հրազդանը (ուրարտերեն՝ Իլդարունի) կամ Զանգուն Արաքսի ձախ վտակն է: Սկիզբ է առնում Սևանա լճից, հոսում հյուսիս-արևելքից հարավ-արևմուտք: Երկարությունը 141 կմ է: Արաքս է թափվում ծովի մակերևույթից 820 մ բարձրության վրա: Վերին հոսանքում առաջացնում է գալարներ, հովիտն ունի 10–11 կմ լայնություն:  Միջին հոսանքում անցնում է նեղ ու խոր (120–150 մ) կիրճով և հերթափոխվում V-աձև ձորերով ու գոգավորություններով: Հովտում կան Հրազդան, Արզնի բնակավայրերի մոտ՝ աղբյուրներ, որոնք օգտագործվում են Երևանի ջրամատակարարման համար, և հանքային ջրեր («Արզնի», «Բջնի»): Ստորին հոսանքում հովիտն աստիճանաբար լայնանում է և դուրս գալիս Արարատյան դաշտ:Համակարգում կան 340 գետակներ, որոնցից 25-ն ունեն 10 կմ-ից ավելի երկարություն, 3-ը՝ մինչև 50 կմ: Խոշոր վտակներն են Մարմարիկը, Ծաղկաձորը, Դալարը, Արայի գետը, Գետառը: Սնումը հիմնականում ստորգետնյա (51%) և հալոցքային (37%) է, վարարումը՝ գարնանը, հորդացումները` ամռանն ու աշնանը: Հրազդան գետի վրա գործում են Սևանի, Հրազդանի, Արգելի, Արզնիի, Քանաքեռի, Երևանի ջրէկները: Ջրերն օգտագործվում են 17 ոռոգիչ ջրանցքներով, որոնք սկիզբ են առնում կասկադի ջրէկներից և գետի ստորին հոսանքից: Հրազդանի ափին են Սևան, Հրազդան, Չարենցավան, Լուսակերտ, Երևան քաղաքները, Արզնի առողջարանը: Հովտում ստեղծվել է հանգստի գոտի: Հրազդանի վրա են Հաղթանակի (1945 թ.), Հրազդանի Մեծ (1956 թ.), Նուռնուսի (1981 թ.), Դավթաշենի (2000 թ.) կամուրջները:Գետի վրա կառուցված կամուրջներից հնագույնը Կարմիր կամուրջն է (1679 թ., Երևան):Գետի ափերը բնակեցված են եղել դեռևս հին քարի դարից սկսած (Արզնի, Երևանյան քարայրեր և այլն): Ուրարտական ժամանակներում և միջնադարում Հրազդանից անցկացվել են մի քանի ջրանցքներ՝ Ռուսայի (թունելով), Դալմայի, Աբուհայաթի և այլն: Ափերին են կառուցվել ուրարտական Թեյշեբաինի (Կարմիր բլուր) և Պահլավունիների ամրոցները, Ս. Աստվածածին եկեղեցին (XI դ., Բջնի):

 Աննան 24 տետրի համար վճարեց 200 դրամ ավելի, քան Աշոտը

24-20=4 200:4=50 15×50=750
20 տետրի համար։ Նարեն 15 տետերի համար որքա՞ն վճարեց։

 Հավասարակողմ եռանկյան պարագիծը 150 դմ է։ Գտիր այն
քառակուսու մակերեսը, որի կողմը հավասար է այդ եռանկյան
կողմին։ 50×50=2500 դմ
 Արամը ունի 500 դրամով ավելի քան Դավիթը։ Հաշվի՛ր, թե որքան

Արամ-1500 Դավիթ-1000
դրամ ունի նրանցից յուրաքանչյուրը, իմանալով, որ նրանք միասին
ունեն 2500 դրամ։
 Հրանտը ունի 400 դրամով քիչ քան Ռազմիկը։ Հաշվի՛ր, թե որքան
դրամ ունի նրանցից յուրաքանչյուրը, իմանալով, որ նրանք միասին
ունեն 2400 դրամ։ Հարանտը ունի 1000դր Ռազմիկը ունի 1400դր
 Ռուբենը ունի 2 անգամ ավելի դրամ քան Նարեն։ Հաշվի՛ր, թե

2400-400=2000 2000:2=100 1000+400=1400
որքան դրամ ունի նրանցից յուրաքանչյուրը, իմանալով, որ նրանք
միասին ունեն 2400 դրամ։
 Արմենը ունի 3 անգամ ավելի դրամ քան Հրանտը։ Հաշվի՛ր, թե
որքան դրամ ունի նրանցից յուրաքանչյուրը, իմանալով, որ նրանք
միասին ունեն 3600 դրամ։ 3600:4=900 3600-900=2700
 Դավիթը ունի 4 անգամ ավելի դրամ քան Նարեկը։ Հաշվի՛ր, թե
որքան դրամ ունի նրանցից յուրաքանչյուրը, իմանալով, որ նրանք
միասին ունեն 5000 դրամ։5000:4=1250 5000-1250=3750
 Երկու կից հողամասերից մեկի մակերերսը 2 անգամ մեծ է մյուսի
մակերեսից։ Հաշվի՛ր յուրաքանչյուր հողամասի մակերերսը՝
իմանալով, որ դրանք միասին 2100 սմ 2100:3=700 2100-700=1400
2 են։
 Գտիր 12 սմ կողմով քառակուսու մակերերսի 3
4 12×4:4×3=36
մասը։
 Քառակուսու մակերեսը 25 քառակաուսի մետր է։ Գտի՛ր
քառակուսու պարագիծը։

25=5.5

5.4=20

Բազմապատկման տեղափոխական օրենքը՝
Արտադրիչների տեղերը փոխելիս արտադրյալը չի փոխվում։
Օրինակ՝ 87‧33=33‧87=2871
Բազմապատկման զուգորդական օրենքը՝
Երկու թվերի արտադրյալը երրորդ թվով բազմապատկելու
արդյունքը կարելի է ստանալ՝ առաջին թիվը երկրորդ և երրորդ
թվերի արտադրյալով բազմապատկելով։
Օրինակ՝
(27‧5)‧6=27‧(5 ‧6)=810
Առաջադրանքներ

1. Կիրառելով բազմապատկման տեղափոխական օրենքը
   հաշվել առավել հարմար եղանակով՝
   150‧300‧20 150x20x300=3000×300=90000
   80‧600‧500 80x500x600=24.0000.000
   250‧700‧40 250x40x700=1000×700=7.0000.000
   400‧600‧50 400x50x600=120.00000.0000
2. Կիրառելով բազմապատկման զուգորդական օրենքը
   հաշվել առավել հարմար եղանակով՝
   30‧40‧5 30x5x40=6 00`0
   38‧24‧50 38x50x24=45 600
   15‧4‧500 15x500x4=30000
   250‧40‧70 250x70x40=196.0000.00
   20‧10‧17 20x17x10=3400,
3. Կիրառելով բազմապատկման տեղափոխական և
   զուգորդական օրենքները հաշվել առավել հարմար
   եղանակով՝
   4‧138‧25 4x25x138=13 800
   80‧30‧50 80x50x30=120000
   17‧8‧4‧50 17x50x8x4=27200
   60‧40‧5‧20 60x20x5x40=240.000
   11‧2‧30‧50 11x50x2x30=33000
   2‧140‧250‧5 2x250x140x5=350.000
4. Ստուգե՛ք հավասարությունը․
   270‧(5 ‧6)= (270‧5) ‧6 հավասար է
   11‧(80 ‧9)=(11‧80)‧9 հավասար է
   (20‧18)‧4=20‧(18‧4) հավասար է
   (800‧30)‧50=800‧(30‧50) անհավասար է
5. Հաշվե՛ք գումարը՝ գումարումը փոխարինելով
   բազմապատկումով՝
   27+27+27+27+27+27+27= 27×7=189
   104+104+104+104+104+104+104= 104×7=728
   290+290+290+290+290+290+290+290+290=290×9=2610
   2388+2388+238 =

Բակտերիաներ (հին հուն․՝ βακτήριον՝ ցուպիկ), պրոկարիոտ (անկորիզ), մեծ մասամբ միաբջիջ միկրոօրգանիզմների թագավարություն։ Բակտերիաներն ունեն կենդանի օրգանիզմներին բնորոշ հատկությունները՝ աճում են, զարգանում, նյութափոխանակություն են կատարում, բազմանում և այլն։ Ներկայումս բնութագրված են մոտ տասը հազար բակտերիա, սակայն իրականում գոյություն ունի միլիոնից ավելի տարբեր տեսակի բակտերիաներ։ Բակտերիաները կյանքի նախնական ձևերն են։ Դրանք շատ փոքր են և տեսանելի են միայն մանրադիտակով։ Մի կաթիլ ջրում հանգիստ կարող են ապրել 40 միլիոն բակտերիաններ։ 1 գրամ հողում կարող է լինել 300 հազարից մինչև 90 միլիոն բակտերիա։

Սովորաբար բակտերիաների երկարությունը չի անցնում մի քանի միկրոմետրից և լինում են տարբեր ձևերի։ Բակտերիաները տարածված են ամենուր՝ հողում, ջրում, օդում, բույսերի, կենդանիների և մարդկանց օրգանիզմներում։ Դրանց կարելի է հանդիպել այնտեղ, որտեղ թվում է, թե կյանքի գոյության համար անհրաժեշտ պայմաններ չկան։ Ըստ տարբեր հաշվարկների աշխարհում կա հինգ նոնիլլիոն (5×10³⁰) բակտերիա^[1]։

Բակտերիաները լինում են ցուպիկաձև, գնդաձև, ստորակետաձև, պարուրաձև։ Դրանք բավական ակտիվ կյանքով են ապրում։ Օրվա ընթացքում կարող են ուտել իրենց զանգվածից 30 անգամ ավելի սնունդ։ Երբ խոնավությունը, սնունդը, ջերմաստիճանը և այլ պայմաններ բարենպաստ են, բակտերիաները շատ արագ աճում և բազմանում են։