Day: November 1, 2021

100. Տրված բառերից տեղ ցույց տվող ածանցավոր բառեր կազմի՛ր: դեղինով ընդգծիր գործածված մասնիկները (ածանցները): Գրիր, թե ինչու ես որոշ բառեր մեծատառով գրել։

Օրինակ՝
հույն — Հունաստան:

Հիվանդ-հիվանդանոց
ծաղիկ-ծաղկանոց
մուկ-մկստան
հայ-Հայաստան
նիստ-նստարան
այբուբեն-այբենարան
դաս-դասարան
դպիր-դպրոց
դարբին-դարբնոց
հյուր-հյուրանոց
զոր(ք)-զորանոց
ռուս-Ռուսաստան
գործ-գործարան
բրուտ-բրուտանոց
կույս-կուսանոց
ուզբեկ-Ուզբեկստան
հնդիկ-Հնդկասատան
թուփ-թփուտ
ծիրանի-ծիրանանոց
Ես գրել եմ այս բառերը մեծատառով, որովհետև նրանք երկրների անուններ են։
101. Ընդգծված բառակապակցությունները փոխարինի՛ր ածանցավոր բառերով:Շատ ու շատ դարեր առաջ Ասորեստան մի իմաստուն մարդ էր ապրում:
Մորուտում մի առարկա էր  թաքցրել:
Նա որոշել էր այդտեղ իր համար բնակարան կառուցել:
Տունը դարձրել ես հավանոց:
Երեկոյան դարբնոց  կհանդիպենք:
Գետի ափին մի տնակ ուներ, որտեղ ապրում էր իր սիրելի կենդանու հետ:
Իրենց գյուղակ փողոցներն ու այգիները հիշեց:
102. Բնակավայր կամ տեղանք ցույց տվող բառերին այնպիսի ածանցներ ավելացրու, որ նոր բառերը տվյալ տեղի բնակիչ իմաստն արտահայտեն:

Օրինակ՝
լեռն — լեռնցի:

Երևան-Երևանցի
քաղաք-քաղաքացի
Վան-Վանեցի
Մուշ-Մշեցի
Աշտարակ-Աշրտարակեցի
Արտաշատ-Արտաշատցի
Դվին-Դվինեցի
Կարս-Կարսեցի
Գյումրի-Գյումրեցի
Լոռի-Լոռեցի
Ամերիկա-Ամերիկացի
Նյու-Յորք-Նյու-Յորքցի
Լոնդոն-Լոնդոնցի
սար—սարեցի
գյուղ-գյուղացի
103. Տրված բառազույգերի արմատները տեղափոխելով՝ բաղադրյալ նոր բառեր ստացի´ր:

Օրինակ՝
բարեժպիտ, մանկամիտ — բարեմիտ, մանկաժպիտ:

ա) Ջրանկար, ծովահարս
բ) ժանգագույն, արծաթապատ
գ) հողմաղաց, ջրածին
դ) զորամաս, երկրագունդ
104. Տրված բառերր բաղադրիչների բաժանի՛ր: Արմատներն ի՞նչ մասնիկով են կապվում:

Օրինակ՝
Գրատախտակ — գր(գիր) + ա + տախտակ:

Ձեռագիր-ձեռ(ձեռք)+ա+գիր
գեղանկար-գեղ(գեղեցիկ)+ա+նկար
շրջագգեստ-շրջ(շրջան)+ա+զգեստ
սիրահոժար-սիր(սիրել)+ա+հոժար
դեղնակտուց-դեղն(դեղին)+ա+կտուց
հոդակապ-հոդ+ա+կապ
Արմատները միանում էն Ա հոդակապով։
105. Շարքի բոլոր բառերը, բացի մեկից, նույն ձևով են կազմված: Գտի´ր օրինաչափությանը չենթարկվող բառը:

ա) Հրաշամանուկ, հողագունդ, առևտուր, մեծահոգի, փրկագին:
բ) Ջրկիր, սեղանատամ, նախօրոք, դասաժամ, ձեռնտու։

87. Պարզի´ր, թե Ա և Բ բառախմբերն ի՞նչ սկզբունքով են կազմված: Այդ բառախմբերը լրացրո´ւ:

Ա. Ջրառատ, ջրային, ջրկիր, ջրվեժ, հողագործ, հողեղեն, հողոտ, անհող, քարանձավ, քարոտ, քարեդար, փայտագործ, փայտաշեն, փայտե, տնային, մանկատուն, գրավատուն:

Բ. Ջուր, հող, քար, փայտ, տուն:

89. Բառերը բաղադրիչների բաժանի՛ր: Արմատներն ինչո՞վ են միանում:
Մարդամոտ-մարդ+ա+մոտ
Լուսամուտ-լույս+ա+մուտ
Ծնողասեր-ծնող+ա+սեր
Գորգագործ-գորգ+ա+գործ
Փառատոն-փառ+ա+տոն
Բառերը միանում են Ա հոդակապով:

90. Տրված արմատներով բաղադրյալ բառեր կազմի՛ր:
Սառն (սառ)-սառնարան
միտ (մտ)-ուղամիտ
մուր (մր)-ածխամուր

91. Տրված բառերը կազմող մասերն առանձնացրո՛ւ: Արմատներն ընդգծիր:
Օրինակ՝
մայրություն – մայր + ություն
անամոթ – ան + ամոթ

Ամպոտ-ամպ-ոտ
քարոտ-քար-ոտ
օդային-օդ-ային
անշնորհք-ան-շնորհ-ք
դժգոհ-դժ-գոհ
հեռավոր-հեռ-ավոր
բարություն-բար-ություն
գրավոր-գր-ավոր
անորոշ-ան-որոշ
տհաճ-տ-հաճ

92. Ամեն շարքից մի բաղադրիչ ընտրի´ր և բաղադրյալ բառեր կազմի´ր (քանիսը կստացվի):
Ա.Թութ-թթենի, կարմիր-կարմրավուն, փուշ-փշոտ, ոսկի-ոսկյա, տուն-անտուն, գույն-գունավոր, կաթ(ն)-կաթնեղեն, խորհուրդ-խորհրդարան:
 Բ.Ան-, -յա, -ենի, -ոտ, -արան, -ավուն, -եղեն, -ավոր:

93. Ամեն շարքից մի բաղադրիչ ընտրի՛ր ե կազմի՛ր բաղադրյալ բառեր:

Ա. Գետակ, լուսավոր (լուս), գրիչ (գր), անսիրտ (սրտ), միտք, քարոտ:

Բ. Ան-, -ավոր, -իչ, -ակ, -֊ք, -ոտ:

94. Նախորդ վարժության Ա և Բ խմբերի տարբերությունը բացատրի´ր : Ինչպ՞ես կանվանես Բ խմբի մասնիկները:
Ես Բ խմբի մասնիկները կանվանեմ ածանցներ։

97. Տրված բառաշարքերից ընտրի՛ր այն բառերը, որոնք ածանցավոր են և արմատն ածանցից գծիկով բաժանի´ր, որոնք ածացներ չունեն, դեղին գույն ներկիր:

Օրինակ՝
ձկնիկ — ձկն (ձուկն) — իկ:

Տնակ — տն (տուն) — ակ:

ա) Շապիկ –
 մկնիկ – մուկ+իկ
զատիկ – զատ+իկ
ծաղիկ – ծաղ+իկ
մայրիկ – մայր+իկ
աղջիկ – աղջ(աղջնակ)+իկ
շնիկ – շն(շուն)+իկ
փիսիկ – փիս(փիսո)+իկ
գեղեցիկ —
կապիկ – կապ+իկ
փոքրիկ – փոքր+իկ
սիրունիկ – սիրուն+իկ
կողիկ – կող(կոտլետ)+իկ
թիթեռնիկ – թիթեռն(թիթեռ)+իկ
ծիտիկ – ծիտ+իկ
քթիկ – քթ(քիթ)+իկ
տոտիկ – տոտ+իկ
մատիկ – մատ+իկ

բ) Գնդակ – գնդ(գունդ)+ակ
գետակ – գետ+ակ
վանդակ – վանդ+ակ
ելակ —
կատակ – կատ+ակ
նապաստակ – նա+պա+ստակ
առվակ — առ+վակ
զավակ – զա+վակ
բակ —
գուշակ – գու+շակ
որդյակ — որդ(որդի)+յակ
դղյակ — դղ(դուռ)+յակ
կտակ —
պատանյակ – պատան(պատանի)+յակ
թիակ —
թակ —
բլրակ – բլր(բլուր)+յակ
վարդակ – վարդ+ակ
սոխակ – սոխ+ակ
մահակ – մահ+ակ
մոծակ – մոծ+ակ

գ) Գայլուկ
բուկ
մանուկ – ման(մանչ)+ուկ
գառնուկ – գառ+նուկ
ձագուկ – ձագ+ուկ
ձուկ
ձիուկ – ձի+ուկ
բազուկ – բազ+ուկ
մուկ
աղմուկ – աղմ+ուկ
հատուկ – հատ+ուկ
մարդուկ – մարդ+ուկ
պոչուկ – պոչ+ուկ
վհուկ – վհ+ուլ
ձմերուկ – ձմեր+ուլ

99. Տրված բառերից կամ արմատներից նոր բառեր կազմիր՝ ակ, իկ, ուկ ածանցներով: դեղինով ընդգծիր այն բառերը, որոնց նշված ածանցները փոքրացնում կամ քնքշացնում են:

ա) Թափանցիկ(ել), շրջուկ(ել), մարտիկ(նչել), սրտիկ
 բ) Ճաշիկ, ախորժակ, սահունակ, պահակ, ընդունակ(ել), մոլորակ(ել), բռնակ(ն)

75. Տրված դարձվածքների իմաստները բացատրի´ր:
Օրինակ՝
ջրից չոր դուրս գալ – փորձանքից, նեղ վիճակից  ազատվել:

Սիրտ տալ-Քաջալերել, խրախուսել
Հոգին առնել-Չարաչար տանջել
Գլուխը կորցնել-Խուճապի մատնվել
Արևը խավարել-Հաջողությունը դադարել
Հալից ընկնել- Մաշվել, հյուծվել
Սիրտը վկայել-Որևէ բանի նախազգացում ունենալ
Երես ղարձնել-Հրաժարվել
Սիրտ անել-համարձակվել, հանդգնել, խիզախել
Բկին չոքել- Բռնադատել, ստիպել

76. Աչքի ընկնել, ձեռ քաշել, գլուխ պահել, ոտքի վրա, ծայրը ծայրին հասցնել, օրերը հաշվված են արտահայտությունները նախադասությունների մեջ գործածի´ր։

Օրինակ՝

1.Գիտնականը հետաքրքրվողներին իր հայտնաբերած կենդանու մարմնի բոլոր մասերը ցույց տվեց, միայն գլուխն էր կորցրել:

2.Ուրախությունից գլուխը կորցրել էր:

ա) Ուղիղ իմաստով
Հեռվից աչքիս էին ընկնում գեղեցիկ սարեր։
Անին դեռքը քաշեց կրակից։
Ջայլամը վախեցավ, և գլուխը պահեց ավազի մեջ։
Երեխաների խաղալիքը ընկավ տղու ոտքի վրա։
Վահագը և Լիան պարանը ծայրը ծայրից հասցրեցին և կապեցին։
Մինչև Նոր Տարի օրերը հաշված են։

բ) Որպես դարձվածք
Մի գյուղում կան աչքի ընկնող ծաղիկներ։
Սուսաննան ոչ մի կերպ ձեռք չեր քաշում իր որոշումից։
Պարապունքներին տղան միշտ գլուխ էր պահում:
Պարապունքների հետ միասին, ես իմ դասերը ծայրը ծայրին եմ հասցնում:
Տատիկը թեև շատ վատառողջ էր, բայց ամբողջ օրը անց էր կացնում ոտքի վրա:
Մի ընտանիք ծայրը ծայրին հասցնելով ապրում էր մի խղճուկ տնակում։
Թշնամու օրերը հաշված են։

Պարապունքների հետ միասին, ես իմ դասերը ծայրը ծայրին եմ հասցնում:

 Օրինակ՝

բարձր հասակ ունեցող – բարձրահասակ:

Բարի սիրտ ունեցող-բարեսիրտ
խիղճ չունեցող-անխիղճ
բարձր ձայնով-բարձրաձայն
միշտ ժպտուն-մշտաժպիտ
գանձը պահելու տեղ-գանձարան
կապույտ աչքերով-կապուտաչյա
արքայի որդի-արքայազն
հույների երկիր-Հունաստան
փոքր էշ-իշուկ
ծաղիկներով զարդարված-ծաղկազարդ
քաղաքում ապրող-քաղաքաբնակ
հայերի երկիր-Հայաստան

79. Բառակապակցությունների իմաստներն արտահայտի՛ր մեկական բառով:

Ավետիս բերող-ավետաբեր
արագ ընթացող-արագընթաց
բաժակը ձեռքին արտասանվող ճառ-բաժակաճառ
վեպ գրող-վիպագիր
բառարան գրող-բառարանագիր
արտասահմանում ապրող մարդ-արտասահմանցի
բույսերի մասին գիտություն-բուսաբանություն

80.Եթե հնարավոր է՝ ցո՛ւյց տուր բառը կազմող մասերը:

Օրինակ՝ գրասեղան – գր (գիր) + ա + սեղան:
Պահարան – պահ + արան:
Դուռ – չի բաժանվում:

Հականիշ-հակ+ա+նիշ
բանջարանոց-բանջար+անոց
աշակերտ-չունի մասեր
աշակերտական-աշակերտ+ական
տարրական-տար+ական
գլխավոր-գլխ(գլուխ)+ավոր
կարմիր-չունի մասեր
դաշտամուկ-դաշտ+ա+մուկ
հյուր-չունի մասեր
հարստություն-հարստ(հարուստ)+ություն
կերառատ-կեր+առատ
վտանգ-չունի մասեր

81. Ուշադրություն դարձրո՛ւ Ա ե Բ խմբերի բառերի կազմությանը. փորձի´ր բացատել տարբերությունը:

Ա. Մարդ, տեր, սիրտ, կապույտ, արքա, ծաղիկ, կատու, բարի:

 Բ. Մարդասեր, Տիրամայր, սրտատրոփ, կապտավուն, արքայական, ծաղկել, կատվազգի, բարերար:

Ա խմբում պարզ բառեր են, իսկ Բ խմբում բաղադրյալ (բարդ, ածանցավոր)